Lũ quét là gì? Nguyên nhân gây lũ quét và cách phòng tránh an toàn cho gia đình

Lũ quét là một trong những loại hình thiên tai nguy hiểm nhất tại các tỉnh miền núi và trung du nước ta. Hiện tượng này xảy ra rất nhanh, thường bất ngờ trong vài giờ và có sức tàn phá lớn do mang theo lượng bùn, đất, đá khổng lồ. Những ngày mưa lớn, đặc biệt là đầu mùa mưa bão, nguy cơ lũ quét và sạt lở đất càng tăng mạnh.

Hiểu rõ lũ quét là gì, hình thành thế nào và cách phòng tránh sẽ giúp mỗi gia đình chủ động hơn trong việc bảo vệ tính mạng và tài sản.

>>> Xem thêm: Nhận biết sớm động đất và những kỹ năng sinh tồn ai cũng cần biết

Lũ quét là gì?

Lũ quét là dạng lũ đột ngột xuất hiện trong thời gian rất ngắn, thường từ 3–6 giờ. Hiện tượng này diễn ra chủ yếu ở các khu vực miền núi, trung du – nơi địa hình dốc, bị chia cắt mạnh và có nhiều khe suối nhỏ.

Không giống các loại lũ thông thường, lũ quét mang theo lượng vật liệu rắn rất lớn như bùn, đất, đá, cây cối… khiến dòng lũ trở nên nặng hơn, mạnh hơn và tăng khả năng tàn phá.

Lũ quét là dạng lũ xuất hiện đột ngột trong vài giờ, thường ở vùng núi dốc, mang theo bùn đất và đá nên có sức tàn phá rất lớn.

Một số đặc điểm dễ nhận biết của lũ quét:

• Xảy ra bất ngờ, tốc độ cực nhanh.

• Thường diễn ra vào ban đêm hoặc sáng sớm.

• Mang theo bùn, đá, đất trôi – nên còn gọi là “lũ bùn đá”.

• Tập trung tại vùng đồi núi, nơi có nhiều khe suối và sườn dốc.

Nguyên nhân khiến lũ quét xảy ra

Lũ quét không chỉ đơn thuần do mưa lớn, mà là tổng hợp nhiều yếu tố tự nhiên và tác động từ con người lên môi trường sống.

1. Mưa lớn kéo dài hoặc mưa cực đoan

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất. Khi lượng mưa đạt từ 40–70mm, thậm chí trên 100mm trong thời gian ngắn, nước không kịp thấm xuống đất và dồn ồ ạt xuống hạ lưu.

2. Địa hình dốc, bị chia cắt

Lưu vực sông suối vùng núi thường:

• Có sườn dốc lớn

• Nhiều vực sâu, khe hẹp

• Đường thoát nước dồn về một điểm

Điều này khiến nước chảy tập trung và tăng tốc độ dòng chảy, tạo thành lũ quét khi mực nước vượt quá mức an toàn.

Lũ quét hình thành khi mưa lớn làm nước sông suối dâng nhanh rồi đổ ào xuống vùng thấp, gây dòng chảy mạnh và nguy hiểm.

3. Lớp đất bị phong hóa hoặc kết cấu yếu

Những khu vực đất bị bở rời, dễ xói mòn là nơi nước có thể cuốn trôi cả lớp đất bề mặt, làm lũ quét mạnh hơn.

4. Phá rừng, giảm độ che phủ thực vật

Khi rừng bị chặt phá bừa bãi, đất mất khả năng giữ nước, dẫn đến dòng chảy mặt tăng đột ngột, tạo nguy cơ lũ quét cao.

5. Vỡ đập, xả lũ bất ngờ hoặc nghẽn dòng

Lũ quét cũng có thể hình thành khi:

• Một con đập, hồ chứa bị vỡ

• Cửa xả lũ mở nhanh và nhiều

• Dòng chảy bị tắc bởi đất đá rồi bất ngờ vỡ bung

Những tình huống này tạo khối lượng nước khổng lồ dồn xuống vùng thấp trong thời gian rất ngắn.

>>> Xem thêm: Mô hình nhà “tự cấp điện” ra đời từ nỗi lo thiên tai

Lũ quét khác gì lũ ống?

Lũ quét và lũ ống đều xuất phát từ nước đổ xuống đột ngột từ thượng nguồn, nhưng chúng có một số điểm khác biệt rõ ràng:

Lũ ống

• Xảy ra ở các khe suối nhỏ, hai bên bị vách núi khép lại.

• Đường thoát nước bị thu hẹp khiến nước dâng nhanh rồi chảy xiết.

• Diện tích tác động thường nhỏ hơn.

Lũ quét

• Do lượng nước quá lớn trong thời gian ngắn.

• Có thể mang theo hàng ngàn mét khối bùn đá.

• Quét sạch mọi vật cản trên đường đi, kể cả nhà cửa, cầu cống, công trình.

• Sức tàn phá lớn và phạm vi ảnh hưởng rộng hơn lũ ống.

Lũ ống xảy ra trong khe suối hẹp với phạm vi nhỏ, còn lũ quét mang lượng nước và bùn đá khổng lồ, quét sạch vật cản và gây tàn phá trên diện rộng.

>>> Xem thêm: Bỏ túi 5+ kinh nghiệm quan trọng khi cần xây nhà gặp mưa kéo dài

Cách phòng tránh lũ quét để bảo vệ tính mạng và tài sản

Vì lũ quét rất khó dự báo chính xác, điều quan trọng nhất là chủ động nhận biết dấu hiệu và có biện pháp giảm thiểu rủi ro.

1. Biện pháp phi công trình (không dùng xây dựng, chủ yếu là quy hoạch – phòng ngừa)

Đây là các biện pháp giúp giảm thiểu thiệt hại thông qua nhận thức và quản lý:

• Lập bản đồ và khoanh vùng nguy cơ lũ quét: Người dân biết khu vực nào an toàn, khu nào cần tránh.

• Hạn chế xây dựng nhà cửa ở ven sông, suối, chân đồi dốc.

• Sơ tán khỏi vùng có nguy cơ cao khi có cảnh báo mưa lớn.

• Quản lý tốt việc sử dụng đất: không phá rừng, không làm thoải mái đất dốc.

• Tuyên truyền và huấn luyện cộng đồng cách ứng phó thiên tai.

Giảm thiểu thiệt hại lũ quét cần khoanh vùng nguy cơ, hạn chế xây dựng ở khu vực dốc – ven suối, quản lý đất rừng tốt và chủ động sơ tán khi có cảnh báo mưa lớn.

2. Biện pháp công trình (can thiệp trực tiếp vào dòng chảy và địa hình)

Những biện pháp này dựa vào xây dựng và cải tạo để giảm nguy cơ lũ:

• Trồng và bảo vệ rừng phòng hộ đầu nguồn giúp giữ đất – giữ nước.

• Xây dựng hồ chứa điều tiết lũ, giảm dòng chảy đổ về hạ lưu.

• Khai thông các đường thoát lũ, tránh nghẽn dòng.

• Xây đê, kè, tường chắn lũ để bảo vệ khu dân cư.

Giảm nguy cơ lũ quét cần trồng và bảo vệ rừng, xây hồ chứa điều tiết nước, mở rộng đường thoát lũ và xây đê kè bảo vệ khu dân cư.

>>> Xem thêm: Vật liệu xây nhà chống động đất: Giải pháp bảo vệ tổ ấm trước thiên tai bất ngờ

Dấu hiệu nhận biết lũ quét sắp xảy ra (người dân cần đặc biệt ghi nhớ)

Dù không thể dự báo chính xác, nhưng một số biểu hiện sau cần được chú ý:

• Xuất hiện mưa lớn nhiều giờ liền ở thượng nguồn.

• Nước suối chảy đục bất thường, kèm theo bọt hoặc mùi lạ.

• Âm thanh ầm ầm từ thượng nguồn – báo hiệu đất đá đang bị cuốn trôi.

• Mực nước dâng nhanh chỉ trong vài phút.

• Mặt đất có hiện tượng nứt, trượt nhẹ hoặc rung lắc.

Khi xuất hiện các dấu hiệu này, cần di chuyển ngay lên khu vực cao và gọi cấp cứu hoặc chính quyền địa phương.

Dấu hiệu lũ quét gồm mưa lớn kéo dài, nước suối chuyển đục và dâng nhanh, tiếng ầm ầm từ thượng nguồn và hiện tượng đất nứt trượt bất thường.

Lũ quét là hiện tượng nguy hiểm, tốc độ xảy ra nhanh và mang tính tàn phá lớn. Việc hiểu rõ nguyên nhân, đặc điểm và các biện pháp phòng tránh giúp mỗi gia đình chủ động hơn khi sống tại khu vực có nguy cơ cao. Những bài học đơn giản như giữ rừng, không xây nhà sát sườn dốc, theo dõi cảnh báo mưa – lũ và sẵn sàng sơ tán khi cần thiết đều có thể giúp cứu sống nhiều người.

Bạn có thể xem thêm các bài viết hữu ích về an toàn nhà cửa và ứng phó thiên tai trong chuyên mục Đời sống – Happynest nhé.

Tổng hợp

*Để lại thông tin trong box dưới đây, Happynest sẽ giúp bạn kết nối đơn vị thiết kế - thi công phù hợp và nhanh chóng nhất.