Mảnh ghép ký ức từ những ngôi nhà "đồng lầu" ở Chợ Lớn

Trong dòng chảy không ngừng của đô thị hoá, Chợ Lớn vẫn là một vùng đất mang sức nặng của ký ức, nơi những ngôi nhà "đồng lầu" – đặc trưng kiến trúc của cộng đồng người Hoa – hiện diện như những mảnh ghép ký ức sống động, kể lại câu chuyện về một Sài Gòn xưa cũ nhưng đầy màu sắc.

"Đồng lầu" – kiến trúc của cộng đồng và kết nối

Những căn nhà "đồng lầu" (棟樓) thường xuất hiện tại các khu phố của người Hoa ở Chợ Lớn từ những năm đầu thế kỷ 20. Được xây dựng liền kề thành từng dãy, chúng không chỉ là nơi ở mà còn là nơi sản xuất, kinh doanh và gìn giữ văn hóa cộng đồng.

Nhà đồng lầu xuất hiện tại Quảng Đông từ cuối thế kỷ 19, là sự phát triển của kiến trúc Lingnan truyền thống để đáp ứng nhu cầu dân cư gia tăng

Điểm đặc trưng của kiểu nhà này là mặt tiền hẹp, sâu vào bên trong, gồm 2 hoặc 3 tầng, phía trước thường là cửa hàng, phía sau là không gian sinh hoạt. Hành lang chung chạy dọc theo tầng lầu – gọi là "đồng lầu" – chính là nơi các hộ gia đình giao lưu, kết nối với nhau như một đại gia đình. Đây là nét văn hoá kiến trúc vừa thực dụng, vừa mang tính gắn bó cộng đồng cao, khác biệt với kiến trúc nhà ống Việt truyền thống.

    >>> Xem thêm: Nhà ba gian truyền thống Bắc Bộ: Kiến trúc, ý nghĩa phong thủy và cách ứng dụng ngày nay

Mảnh ghép tuổi thơ và ký ức của một thế hệ

Kiến trúc không chỉ định hình không gian sống mà còn lưu giữ những ký ức đời người. Với nhiều người sinh ra và lớn lên trong những căn nhà đồng lầu, hình ảnh cầu thang sắt xoắn, sàn gạch bông cũ kỹ, ánh sáng lọt từ ô thông tầng, hay tiếng rao của các gánh hàng rong dưới mái hiên… đã trở thành những thước phim ký ức không thể phai.

Nhà đồng lầu không có ranh giới cứng nhắc giữa tư và công, giữa không gian riêng tư và cộng đồng

Từng viên gạch, từng lan can sắt rỉ sét đều là minh chứng cho thời gian và nhịp sống đã từng rất thịnh vượng của một cộng đồng di dân chăm chỉ, kín đáo nhưng cũng đầy tình cảm. Những căn nhà ấy, dù đơn sơ, nhưng luôn ấm cúng bởi tiếng người, bởi sự san sẻ không gian và sự hiện diện của văn hoá tổ tiên.

Giao thoa kiến trúc – văn hoá Hoa và Việt

Các ngôi nhà đồng lầu ở Chợ Lớn phản ánh rõ ràng sự giao thoa văn hoá giữa người Hoa và người Việt. Kiến trúc nhà phố hình ống – vốn phổ biến trong đô thị Việt – kết hợp với cách bố trí không gian sống mang đậm chất Hoa: sử dụng mái ngói âm dương, họa tiết trang trí rồng phượng, gạch men màu sặc sỡ, cửa gỗ chạm khắc tinh xảo, bàn thờ tổ tiên đặt ở vị trí trang trọng nhất.

Tỷ lệ vàng của giếng trời cũng được tính toán kỹ lưỡng: đủ rộng để ánh sáng chiếu đến tầng trệt, nhưng không quá rộng để mất đi tính riêng tư

Trong nhà thường có giếng trời, các ô thông tầng giúp thông gió và lấy sáng tự nhiên, phù hợp với điều kiện khí hậu miền Nam. Nội thất sử dụng gỗ quý, gạch lát hoa, đèn lồng, tranh chữ Hán. Phong thuỷ cũng được ứng dụng khéo léo để đảm bảo tài lộc, sức khoẻ và sự gắn kết của gia đình.

    >>> Xem thêm: Nhà truyền thống thiết kế 2 sân trong nhà để tăng sự kết nối với tự nhiên

Chuyển mình và mai một

Ngày nay, nhiều căn nhà đồng lầu đã được sửa sang, cải tạo hoặc thay thế bởi các công trình hiện đại. Một phần vì nhu cầu tiện nghi, một phần do áp lực giá đất và tốc độ đô thị hoá. Những hành lang chung giờ bị ngăn lại, thay bằng tường gạch, kính cường lực hoặc thang máy. Những chi tiết gốc – từ lan can, nền gạch, đến cửa chớp gỗ – bị thay thế bởi vật liệu mới.

Không giống như chung cư hiện đại nơi mỗi gia đình sống độc lập, cô lập, nhà đồng lầu tạo ra các tổ hợp cộng đồng – những nhóm 15-20 gia đình sống quanh một giếng trời chung

Dù vậy, trong một vài góc phố nhỏ của Chợ Lớn, vẫn có những ngôi nhà nguyên bản còn sót lại, được gìn giữ bởi những người chủ cũ hoặc thế hệ kế thừa đầy trân trọng. Họ coi ngôi nhà là di sản sống, là nơi gìn giữ những giá trị mà tiền bạc không thể mua lại.

Cảm hứng thiết kế từ những ngôi nhà "đồng lầu"

Không ít công trình kiến trúc – nội thất đương đại đã lấy cảm hứng từ nhà đồng lầu: từ cách sử dụng màu sắc, gạch bông, vật liệu gỗ và vữa xi măng, đến bố cục không gian phân tầng, phân lớp ánh sáng. Những căn hộ cải tạo tại Sài Gòn hiện nay – đặc biệt là trong các khu tập thể hoặc nhà phố cũ – đang tái tạo lại tinh thần “đồng lầu” bằng cách giữ lại giếng trời, dùng đèn lồng giấy, đặt bếp và bàn ăn ở trung tâm nhà để gắn kết mọi người.

Khái niệm Cộng đồng trong tòa nhà mà nhà đồng lầu thể hiện đang được các kiến trúc sư hiện đại tái khám phá dưới tên gọi co-housing hay community living

Ngoài ra, yếu tố kết nối cộng đồng cũng được khai thác lại theo hướng mới: các khu chung cư cao tầng tạo ra khu vực sinh hoạt chung như lounge, bếp cộng đồng, không gian đọc sách để tái lập tinh thần gắn bó của kiến trúc xưa.

Gìn giữ ký ức qua từng chi tiết nhỏ

Không cần phải sống trong một căn nhà đồng lầu mới có thể cảm được cái hồn Chợ Lớn. Một chậu cây đặt giữa giếng trời, chiếc quạt trần cổ, hay lọ hoa giấy treo nơi cửa sổ cũng đủ để gợi nhớ không gian ấy. Những kiến trúc sư, hoạ sĩ, thợ gốm và người làm thiết kế đương đại cũng đang lần tìm những giá trị thẩm mỹ cũ để phục dựng lại bằng những chất liệu mới.

Trong bối cảnh các đô thị ngày càng giống nhau, ký ức bản địa – đặc biệt là những biểu tượng kiến trúc như nhà đồng lầu – chính là thứ tạo nên bản sắc riêng biệt cho từng thành phố. Việc bảo tồn không chỉ là giữ lại hình thức mà còn là truyền tiếp tinh thần sống, văn hoá ứng xử và cách tạo dựng cộng đồng.

    >>> Xem thêm: Cải tạo nhà truyền thống, dùng tường gạch thô tạo điểm nhấn

Từ một dãy phố ở Chợ Lớn, những ngôi nhà đồng lầu đang thì thầm kể lại câu chuyện về gốc gác, về cộng đồng, về một Sài Gòn đa tầng lớp và đầy sắc màu. Giữa dòng thay đổi, ký ức vẫn có cách để hiện diện – đôi khi là qua một mảng gạch bông, đôi khi là qua những dòng chữ Hán mờ trên cánh cửa gỗ, và đôi khi là qua chính cảm giác thân thuộc khi bước vào một ngôi nhà không khoá cửa, có tiếng rao sớm mai vọng từ đầu phố.

Nguồn: elledecoration

*Để lại thông tin trong box dưới đây, Happynest sẽ giúp bạn kết nối đơn vị thiết kế - thi công phù hợp và nhanh chóng nhất.