Bệnh Chikungunya: Nguy cơ, triệu chứng và cách phòng tránh để bảo vệ sức khỏe

Chikungunya – cái tên nghe lạ nhưng đang dần xuất hiện nhiều hơn trên bản tin y tế quốc tế. Đây là căn bệnh do virus lây qua muỗi, có thể khiến người bệnh sốt cao, đau khớp dữ dội, suy nhược và trong một số trường hợp, gây biến chứng nguy hiểm. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã phát đi cảnh báo khẩn, kêu gọi các quốc gia hành động sớm để ngăn dịch bùng phát.

Chikungunya là bệnh gì?

Chikungunya là bệnh do virus Chikungunya (CHIKV) thuộc họ Togaviridae, chi Alphavirus gây ra, lây sang người qua vết đốt của muỗi cái bị nhiễm bệnh, chủ yếu là muỗi Aedes aegypti và Aedes albopictus – hai loài muỗi cũng truyền virus sốt xuất huyết và Zika.

Bệnh được ghi nhận lần đầu năm 1952 tại Tanzania, lan sang nhiều nước châu Phi rồi đến châu Á. Đến tháng 7/2025, đã có 240.000 ca nhiễm và 90 ca tử vong tại 16 quốc gia, chủ yếu ở châu Á và Đông Nam Á. WHO thống kê bệnh hiện có mặt ở 119 quốc gia, khiến 5,6 tỷ người có nguy cơ mắc.

Chikungunya là virus nguy hiểm lây truyền qua từ vết muỗi đốt

Nguyên nhân và đường lây nhiễm bệnh Chikungunya

Nguyên nhân trực tiếp gây bệnh Chikungunya là virus Chikungunya (CHIKV) – một loại virus thuộc họ Togaviridae, chi Alphavirus. Đây là virus có khả năng tồn tại và phát triển mạnh trong cơ thể một số loài muỗi nhất định, sau đó truyền sang người thông qua vết đốt.

Hai “thủ phạm” chính truyền bệnh Chikungunya

• Muỗi Aedes aegypti: Thường sinh sống trong khu vực thành thị, gần khu dân cư, đặc biệt ưa đẻ trứng ở nước đọng trong vật chứa nhân tạo (chậu cây, lu nước, chai lọ bỏ không…).
• Muỗi Aedes albopictus: Thường xuất hiện ở vùng nông thôn, vùng cây cối rậm rạp, có khả năng sống sót trong môi trường lạnh hơn so với Aedes aegypti, vì vậy giúp virus lan rộng ra cả khu vực ôn đới.

Cơ chế lây truyền Chikungunya

1. Một con muỗi cái chưa nhiễm bệnh hút máu người đang mang virus CHIKV.
2. Virus xâm nhập vào cơ thể muỗi, nhân lên trong tuyến nước bọt của chúng.
3. Sau khoảng 4–10 ngày, khi muỗi đã mang virus đầy đủ trong tuyến nước bọt, chúng sẵn sàng truyền virus sang người khỏe mạnh qua lần đốt tiếp theo.

Điểm đáng chú ý là, không phải con muỗi nào cũng sẵn mầm bệnh ngay từ đầu – chúng phải truyền bệnh qua một vòng “lây – nhiễm – lây” như trên.

Không lây qua tiếp xúc người – người

Khác với cúm hoặc COVID-19, Chikungunya không truyền trực tiếp qua ho, hắt hơi, bắt tay hay dùng chung đồ dùng. Do đó, nguy cơ lây bệnh trong gia đình hoặc nơi làm việc chủ yếu đến từ muỗi có trong môi trường.

Bệnh Chikungunya chỉ lây từ vật trung gian là muỗi chứ không lây trực tiếp từ người sang người

Các yếu tố môi trường – xã hội làm tăng nguy cơ lây nhiễm

• Mùa mưa: Nước đọng trong các vật chứa là “ổ đẻ” lý tưởng của muỗi Aedes.
• Mật độ dân cư cao: Khu đông người tạo điều kiện cho muỗi tìm thấy nhiều vật chủ hơn.
• Vệ sinh môi trường kém: Rác thải, nước thải ứ đọng là nguồn sinh sản muỗi liên tục.
• Di chuyển giữa các vùng dịch: Du lịch, công tác, di cư từ nơi đang có dịch có thể vô tình đưa virus tới khu vực mới.

WHO cảnh báo rằng biến đổi khí hậu đang khiến nhiệt độ và lượng mưa ở nhiều khu vực thay đổi, mở rộng vùng sinh sống của muỗi Aedes ra ngoài phạm vi nhiệt đới, từ đó gia tăng nguy cơ dịch Chikungunya bùng phát ở những nơi trước đây chưa từng ghi nhận bệnh.

>>> Xem thêm: Thiết kế nhà chống muỗi: 5 mẹo đơn giản mà ai cũng có thể áp dụng

Triệu chứng nhận biết bệnh Chikungunya là gì?

Sau khi bị muỗi mang virus Chikungunya đốt, người bệnh sẽ bước vào giai đoạn ủ bệnh kéo dài khoảng 3–7 ngày. Đây là thời gian virus nhân lên trong cơ thể trước khi xuất hiện các biểu hiện ra bên ngoài. Một số trường hợp có thể phát bệnh sớm hơn (2 ngày) hoặc muộn hơn (10–12 ngày).

Triệu chứng điển hình thường dễ bị nhầm với sốt xuất huyết hoặc Zika, bao gồm:

• Sốt cao đột ngột: Thường trên 38,5°C, có thể lên tới 40°C, kéo dài 2–3 ngày liên tiếp.
• Đau khớp dữ dội: Thường ở khớp tay, cổ tay, đầu gối, mắt cá chân; cảm giác đau “nhói” khi vận động.
• Phát ban ngoài da: Xuất hiện ở thân mình, tay hoặc chân sau vài ngày sốt.
• Đau đầu vùng trán, mỏi toàn thân, cảm giác yếu sức.
• Buồn nôn hoặc nôn: Có thể kèm chán ăn, tiêu chảy nhẹ.

Ở đa số người bệnh, các triệu chứng sẽ thuyên giảm sau khoảng 7 ngày. Tuy nhiên, đau khớp có thể kéo dài hàng tuần hoặc hàng tháng, đặc biệt ở người lớn tuổi

Những ai dễ mắc bệnh Chikungunya?

Về nguyên tắc, bất kỳ ai bị muỗi Aedes mang virus đốt đều có nguy cơ mắc bệnh. Tuy nhiên, một số nhóm dễ bị nhiễm và gặp biến chứng nặng hơn gồm:

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ: Hệ miễn dịch chưa hoàn thiện, khó chống chọi với virus.
• Người trên 65 tuổi: Sức đề kháng yếu, dễ chuyển nặng.
• Người có bệnh nền: Tiểu đường, tim mạch, bệnh phổi mạn tính, suy giảm miễn dịch.
• Phụ nữ mang thai: Có nguy cơ truyền virus sang con trong lúc sinh (dù tỷ lệ thấp).

Ngoài ra, những người sống trong môi trường nhiều nước đọng, vệ sinh kém, mật độ muỗi cao hoặc thường xuyên di chuyển tới vùng có dịch cũng nằm trong nhóm nguy cơ.

Trẻ em là đối tượng chịu ảnh hưởng năng nhất khi mắc Chikungunya

Chikungunya có biến chứng nguy hiểm không?

Mặc dù tỷ lệ tử vong của Chikungunya thấp hơn nhiều so với sốt xuất huyết (dưới 0,1%), bệnh vẫn tiềm ẩn các biến chứng nghiêm trọng, đặc biệt ở nhóm nguy cơ cao:

• Đau khớp mạn tính: Cơn đau có thể kéo dài hàng tháng hoặc thậm chí nhiều năm, ảnh hưởng sinh hoạt và chất lượng cuộc sống.
• Biến chứng về mắt: Viêm màng bồ đào, viêm võng mạc, suy giảm thị lực.
• Biến chứng tim mạch: Viêm cơ tim, rối loạn nhịp tim.
• Biến chứng thần kinh: Viêm não, viêm màng não, viêm tủy sống.
• Nguy cơ tử vong: Dù hiếm, vẫn có thể xảy ra ở người cao tuổi, trẻ sơ sinh hoặc bệnh nhân suy giảm miễn dịch nếu không được điều trị kịp thời.

Chẩn đoán bệnh Chikungunya như thế nào?

Do triệu chứng của Chikungunya khá giống sốt xuất huyết và Zika, chẩn đoán chính xác cần kết hợp thăm khám lâm sàng và xét nghiệm.

1. Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ đánh giá triệu chứng sốt, đau khớp, phát ban và khai thác lịch sử dịch tễ (có từng ở/đến vùng dịch hay không).

2. Xét nghiệm cận lâm sàng:

• RT-PCR: Phát hiện RNA virus trong 5–7 ngày đầu nhiễm, độ chính xác cao.
• Xét nghiệm huyết thanh học (IgM, IgG): Giúp phát hiện kháng thể chống virus sau 1 tuần kể từ khi nhiễm bệnh.
• Mục tiêu chẩn đoán là loại trừ bệnh khác và xác định Chikungunya để điều trị đúng hướng.

>>> Xem thêm: Mùa mưa đến: 5 bệnh truyền nhiễm dễ mắc nhất và cách bảo vệ cả nhà an toàn

Hiện nay có thể điều trị Chikungunya không?

Hiện chưa có thuốc đặc trị hoặc vắc xin phổ biến phòng bệnh Chikungunya. Việc điều trị chủ yếu là giảm triệu chứng và hỗ trợ hồi phục:

• Giảm đau – hạ sốt: Dùng paracetamol hoặc thuốc giảm đau theo chỉ định của bác sĩ (tránh tự ý dùng aspirin hoặc NSAIDs khi chưa loại trừ sốt xuất huyết).
• Bù nước: Uống nhiều nước, oresol hoặc nước trái cây để tránh mất nước do sốt cao.
• Nghỉ ngơi: Tránh làm việc nặng, ngủ đủ giấc để cơ thể phục hồi.
• Theo dõi biến chứng: Đặc biệt với người già, trẻ nhỏ và người có bệnh nền.

Chưa có thuốc đặc trị cho Chikungunya nên người bệnh cần chú trọng nghỉ ngơi, hồi phục sức khỏe

Có thể phòng ngừa Chikungunya như thế nào?

Vì bệnh không lây trực tiếp từ người sang người, phòng ngừa chủ yếu là ngăn muỗi đốt và kiểm soát môi trường sống:

1. Diệt muỗi, lăng quăng:

• Loại bỏ nước đọng trong chậu cây, chai lọ, lốp xe…
• Thay nước bình hoa, bể cảnh ít nhất 1 lần/tuần.

2. Tránh muỗi đốt:

• Mặc quần áo dài tay, sáng màu.
• Dùng kem/xịt chống muỗi, đặc biệt sáng sớm và chiều tối.
• Ngủ mùng kể cả ban ngày.

3. Che chắn nhà cửa:

• Lắp lưới chống muỗi cho cửa sổ và cửa ra vào.

4. Giữ vệ sinh môi trường:

• Không vứt rác bừa bãi, dọn sạch nơi ẩm thấp.

5. Hạn chế đến vùng dịch nếu không thật sự cần thiết.

6. Tiêm vắc xin: Một số loại vắc xin đang được triển khai tại khu vực có dịch; nên hỏi ý kiến bác sĩ để được tư vấn phù hợp.

Giữ gìn vệ sinh nhà cửa là một trong những phương pháp phòng tránh Chikungunya hiệu quả

Giải đáp nhanh về bệnh Chikungunya

1. Bệnh Chikungunya có giống sốt xuất huyết không?

Không hoàn toàn. Triệu chứng có thể giống, nhưng virus gây bệnh khác nhau. Chikungunya chủ yếu gây đau khớp dữ dội hơn.

2. Bệnh có lây từ người sang người không?

Không. Chỉ lây qua muỗi Aedes bị nhiễm bệnh.

3. Sau khi khỏi bệnh có miễn dịch lâu dài không?

Phần lớn người bệnh có miễn dịch lâu dài, nhưng hiện chưa có nghiên cứu khẳng định 100%.

4. Bị Chikungunya có nguy hiểm không?

Đa số hồi phục hoàn toàn, nhưng người già, trẻ sơ sinh và người có bệnh nền dễ bị biến chứng nặng.

5. Có thể phòng bệnh chỉ bằng uống thuốc diệt virus không?

Không. Chưa có thuốc đặc trị, biện pháp hiệu quả nhất vẫn là phòng tránh muỗi đốt.

>>> Xem thêm: Không cần nhang xịt, chỉ cần trồng 6 loại cây này muỗi sẽ tránh xa

Chikungunya tuy hiếm gặp hơn sốt xuất huyết nhưng vẫn tiềm ẩn nguy cơ bùng phát mạnh nếu không kiểm soát muỗi truyền bệnh. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và cách phòng ngừa sẽ giúp mỗi người chủ động bảo vệ sức khỏe cho bản thân và cộng đồng. Giữ môi trường sống sạch sẽ, tránh muỗi đốt chính là chìa khóa để ngăn chặn căn bệnh này.

Nguồn: Tâm Anh Hospital

*Để lại thông tin trong box dưới đây, Happynest sẽ giúp bạn kết nối đơn vị thiết kế - thi công phù hợp và nhanh chóng nhất.