Ánh sáng “đứng” là gì? Cách dùng ánh sáng “đứng” để khai phóng nhà phố hẹp

Trong kiến trúc đô thị Việt Nam, đặc biệt là nhà ống hẹp và sâu, ánh sáng tự nhiên thường chỉ “len lỏi” được qua mặt tiền và phía cuối nhà. Phần giữa nhà dễ bị tối, bí, luôn phải phụ thuộc vào đèn điện và điều hòa. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến thẩm mỹ không gian, mà còn tác động trực tiếp tới sức khỏe và cảm xúc của người sống bên trong.

Thay vì cố gắng mở thêm các ô cửa sổ ngang trên tường - vốn dễ bị chắn bởi nhà hàng xóm - ngày càng nhiều kiến trúc sư lựa chọn khai thác “ánh sáng đứng”: đưa ánh sáng đi theo phương thẳng đứng từ mái xuống, thông qua giếng trời, cửa sổ mái, mái kính, mái polycarbonate…

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn: vì sao ánh sáng tự nhiên quan trọng, ánh sáng “đứng” là gì, các giải pháp giếng trời, cửa sổ mái phổ biến, cách bố trí, chọn vật liệu, xử lý kỹ thuật để nhà luôn sáng - thoáng - mát và an toàn.

Ánh sáng tự nhiên: không chỉ là “cho đủ sáng”

Phần lớn chúng ta đều biết ánh sáng tự nhiên giúp ngôi nhà trông đẹp và “có hồn” hơn. Tuy nhiên, vai trò của nó còn vượt xa yếu tố thẩm mỹ.

Ánh sáng tự nhiên ảnh hưởng trực tiếp đến nhịp sinh học của cơ thể - cách mà chúng ta cảm nhận ngày/đêm, cảm giác tỉnh táo hay mệt mỏi. Không gian thiếu ánh sáng dễ khiến con người uể oải, làm việc kém tập trung, thậm chí ngủ không ngon. Ngược lại, nhà được chiếu sáng tự nhiên hợp lý sẽ giúp:

• Cơ thể điều chỉnh nhịp sinh học đều đặn hơn.

• Giảm phụ thuộc vào ánh sáng nhân tạo, tiết kiệm điện.

• Cải thiện trải nghiệm khi nấu ăn, đọc sách, làm việc, học tập…

Ánh sáng “đứng” trong công trình A Summer House ở Rørvig được khai thác qua các ô mở thẳng đứng và giếng trời, giúp không gian luôn thoáng sáng, giàu chiều sâu và kết nối chặt chẽ với cảnh quan tự nhiên xung quanh

Ở châu Âu, Tiêu chuẩn EN 17037 còn khuyến nghị: ít nhất 50% diện tích các không gian sử dụng thường xuyên nên đạt độ rọi đủ trong một nửa số giờ có ánh sáng ban ngày trong năm.

Để đánh giá “đủ sáng” hay “thiếu sáng”, kiến trúc sư sử dụng khái niệm độ rọi - Illuminance, đơn vị là lux (lx). Bạn có thể hiểu đơn giản:

1 lux = lượng ánh sáng rơi trên 1m2 bề mặt

Mỗi không gian trong nhà sẽ cần một mức độ rọi khác nhau để sử dụng thoải mái. Chẳng hạn:

• Bếp và phòng ăn: khoảng 500 lux - đủ sáng để thao tác, nấu nướng an toàn.

• Phòng ngủ, phòng tắm: khoảng 300 lux - vừa đủ, không quá chói.

• Góc làm việc, khu học tập: khoảng 500 lux - hỗ trợ tập trung.

• Hành lang, cầu thang: khoảng 100 lux - đủ nhìn rõ để di chuyển an toàn.

Trong thực tế nhà phố hẹp, nếu chỉ dựa vào cửa sổ mặt đứng, ánh sáng thường chỉ “ăn sâu” được khoảng 3-3,5m từ mặt tiền. Phần giữa nhà vì thế dễ rơi vào vùng thiếu sáng - đây chính là lúc ánh sáng “đứng” từ mái trở nên vô cùng quan trọng.

>>> Xem thêm: Ánh sáng tự nhiên: Chìa khóa thăng hạng không gian sống

Ánh sáng “đứng”: kênh dẫn ánh sáng từ mái xuống không gian giữa nhà

Khác với ánh sáng “ngang” đi vào qua cửa sổ mặt đứng, ánh sáng “đứng” là ánh sáng được đưa xuống nhà từ phía trên mái thông qua:

• Giếng trời.

• Cửa sổ mái.

• Mái kính, mái vòm, mái polycarbonate lấy sáng.

Với nhà ống hẹp và sâu, đây là cách hiệu quả để đưa ánh sáng vào đúng nơi khó tiếp cận nhất: phần lõi giữa nhà, cầu thang, bếp, phòng ăn phía sau…

Lắp đặt cửa giếng trời là giải pháp hiệu quả giúp đưa ánh sáng và không khí tự nhiên vào nhà ống đô thị, tạo không gian sống thoáng sáng và dễ chịu hơn

Vì sao cửa sổ mái - giếng trời hiệu quả hơn cửa sổ tường?

Với nhà mái bằng, nếu chỉ mở cửa sổ ở mặt đứng, ánh sáng sẽ:

• Chỉ lan sâu được khoảng 3-3,5m.

• Phần giữa nhà vẫn tối, luôn phải bật đèn.

Trong khi đó, giếng trời, cửa sổ mái:

• Cho ánh sáng chiếu thẳng từ trên xuống, phủ đều hơn cho cả các khu vực xa mặt tiền.

• Giúp giảm vùng tối, hạn chế chỗ quá sáng - chỗ quá tối gây chói mắt.

• Tạo nên những vệt sáng thay đổi theo giờ trong ngày, giúp không gian sống trở nên sinh động, giàu cảm xúc.

Không chỉ sáng mà còn thoáng và tiết kiệm năng lượng

Nếu thiết kế có thể mở được, giếng trời và cửa sổ mái còn hoạt động như một “ống khói” thông gió tự nhiên:

• Khí nóng, ẩm, mùi thức ăn… có xu hướng bốc lên cao và thoát ra qua ô mở trên mái.

• Không khí mát hơn sẽ được hút vào từ các ô cửa thấp hơn.

Nhờ đó, tỷ lệ trao đổi không khí có thể tăng từ khoảng 1,5 lên 2,5 lần mỗi giờ, giúp giảm nóng, giảm ẩm, hạn chế nấm mốc và mùi khó chịu. Nếu kết hợp thông minh với che nắng, chọn đúng loại kính hoặc tấm lấy sáng, chủ nhà còn:

• Giảm nhu cầu bật đèn ban ngày.

• Giảm bớt áp lực cho hệ thống làm mát như điều hòa.

Cửa mái ngày nay được áp dụng nhiều công nghệ mới giúp tăng khả năng lấy sáng, thông gió và tối ưu tiện ích cho không gian sống

Những giải pháp “ánh sáng đứng” phổ biến trong nhà ở hiện nay

Thị trường Việt Nam hiện đã có rất nhiều giải pháp đưa ánh sáng từ mái xuống nhà, từ đơn giản đến phức tạp, từ giếng trời mở thông thường đến hệ giếng trời thông minh tích hợp motor, cảm biến, điều khiển tự động.

Giếng trời tự động dạng trượt (Sliding skylight)

Giếng trời dạng trượt phù hợp với những ô mái lớn, nơi chủ nhà muốn:

• Tối đa hóa khả năng lấy sáng, lấy gió.

• Có thể mở toàn bộ ô giếng khi thời tiết đẹp.

• Kết nối trực tiếp không gian bên dưới với sân thượng hoặc bầu trời.

Mái kính tự động trượt linh hoạt ứng dụng trên mái tôn, mái ngói hoặc mái xi-măng, phù hợp nhiều dạng địa hình và cấu trúc nhà

Giếng trời thông minh tự động cho phép lấy sáng và thông gió tối ưu, đồng thời vận hành thuận tiện nhờ hệ thống cảm biến và điều khiển tự động

Đặc điểm cơ bản:

• Khung bao: thường là thép hộp hoặc nhôm sơn tĩnh điện, đảm bảo độ bền và chống chịu thời tiết.

• Mái che: kính cường lực hoặc kính an toàn nhiều lớp để vừa lấy sáng vừa đảm bảo an toàn.

• Vận hành:

  • Dùng động cơ điện, điều khiển bằng remote hoặc ứng dụng điện thoại.

  • Tích hợp cảm biến mưa tự động đóng, rất phù hợp với khí hậu mưa rào bất chợt.

Đây là giải pháp phù hợp với những chủ nhà thích không gian linh hoạt, có thể biến khu vực dưới giếng trời thành “phòng ngoài trời” khi mở hết mái.

>>> Xem thêm: Giếng trời thông minh giá bao nhiêu? Lắp đặt có khó không?

Giếng trời tự động dạng lật (Hinged / Flip-up skylight)

Với những ô chờ kích thước vừa và nhỏ như cầu thang, sảnh giữa, phòng tắm, giếng trời dạng lật là lựa chọn hợp lý hơn.

Đặc điểm:

• Mái có thể lật lên một góc, thường tới 90 độ, giúp thông gió nhanh.

• Khung thép hoặc inox kết hợp mái kính cường lực hoặc tấm polycarbonate.

• Vận hành bằng xi lanh điện hoặc motor tay đòn.

• Tích hợp:

  • Điều khiển từ xa, ứng dụng.

  • Cảm biến mưa, một số loại có thêm cảm biến khói/cháy để tự động mở thoát khói khi có hỏa hoạn.

  • Chế độ vận hành bằng tay khi mất điện để tăng an toàn.

Giếng trời tự động dạng lật cho phép mở lên theo trục bản lề, giúp lấy sáng và thông gió hiệu quả, phù hợp cho cả nhà phố và biệt thự

Đây là kiểu giải pháp vừa phải, dễ ứng dụng cho nhà phố, đặc biệt là giếng trời khu vực cầu thang.

Mái vòm và tấm lấy sáng polycarbonate

Polycarbonate là một loại vật liệu nhựa kỹ thuật cao dùng để lấy sáng, ngày càng phổ biến nhờ:

• Trọng lượng nhẹ, dễ thi công trên mái.

• Chịu va đập tốt, khó nứt vỡ hơn kính.

• Cách nhiệt ổn, có nhiều màu sắc để điều chỉnh cường độ ánh sáng.

• Có thể uốn cong, dễ tạo hình mái vòm, mái cong nghệ thuật.

Hai dạng phổ biến:

• Poly đặc ruột: trong, cảm giác giống kính, độ bền cao.

• Poly rỗng ruột: có các khoang rỗng bên trong, giúp cách nhiệt - cách âm tốt hơn, giá thành dễ chịu hơn, phù hợp nhà ở dân dụng.

Polycarbonate rất thích hợp cho các mái che sân sau, hiên nhà, mái vòm sân thượng, lối đi ngoài trời… nơi cần vừa che mưa nắng vừa vẫn giữ ánh sáng tự nhiên.

Mái vòm và tấm lấy sáng polycarbonate giúp tăng ánh sáng tự nhiên, chống UV và bền nhẹ, phù hợp cho nhiều không gian ngoại thất và giếng trời

Bố trí giếng trời ở đâu để “ánh sáng đứng” phát huy tối đa?

Không phải cứ mở giếng trời là hiệu quả. Vị trí là yếu tố quyết định ánh sáng có “thấm” được vào đúng chỗ nhà đang thiếu hay không.

Giữa nhà - tạo “trái tim ánh sáng”

Giếng trời đặt giữa nhà, đặc biệt khi kết hợp với lõi cầu thang, thường mang lại hiệu quả rất cao:

• Ánh sáng đi xuống giữa nhà, phân bổ cho các phòng xung quanh.

• Các tầng trên - dưới đều được hưởng ánh sáng tự nhiên.

• Tạo cảm giác không gian liên kết, nhẹ nhàng, ít bí bách hơn.

Giếng trời đặt giữa nhà, đặc biệt khi kết hợp lõi cầu thang, giúp phân bổ ánh sáng tự nhiên đồng đều cho các tầng, tạo sự liên kết không gian và giảm cảm giác bí bách (Ảnh: Nhà lô góc)

Cuối nhà - cứu bếp và phòng ăn “tối và bí”

Nhà ống Việt Nam thường bố trí:

• Bếp và phòng ăn ở cuối nhà, xa mặt tiền.

• Ít cửa sổ ngoài trời, dễ tối và bí.

Một giếng trời mái phía sau nhà có thể:

• Đưa ánh sáng tự nhiên vào bếp.

• Hỗ trợ hút mùi, thoát nhiệt khi nấu nướng.

• Giúp phòng ăn sáng sủa, đỡ phải bật đèn cả ngày.

Giếng trời đặt cuối nhà giúp đưa sáng vào khu bếp - phòng ăn, hỗ trợ thoát nhiệt và hút mùi, giảm tối bí và hạn chế phải bật đèn cả ngày

>>> Xem thêm: 25+ thiết kế giếng trời cuối nhà cho không gian nhà ống, nhà phố thêm thoáng sáng

Kết hợp nhiều giếng trời - không gian đa lớp ánh sáng

Thay vì chỉ một ô nhỏ “cho có”, nhiều kiến trúc sư chọn:

• Một giếng trời lớn ở trung tâm cho không gian sinh hoạt chung.

• Vài giếng trời nhỏ hơn cho phòng ngủ, góc làm việc, phòng tắm…

Một ô mở mái lớn, được thiết kế đúng, thường mang lại:

• Ánh sáng đều hơn.

• Ít vùng bóng đổ gắt.

• Tạo cảm giác “lõi nhà” là nơi tràn đầy năng lượng.

Kết hợp nhiều giếng trời giúp tạo không gian đa lớp ánh sáng, trong đó giếng lớn chiếu sáng khu sinh hoạt chung còn giếng nhỏ bổ trợ cho phòng ngủ, làm việc hay phòng tắm, mang lại ánh sáng đều, ít bóng đổ và cảm giác tràn đầy năng lượng cho “lõi nhà”

>>> Xem thêm: Tại sao nhà xây 2 giếng trời rồi mà vẫn bí?

Hiểu quỹ đạo Mặt trời để tránh “giếng trời thành giếng nóng”

Trong khí hậu nhiệt đới, nếu chỉ mở giếng trời mà không tính hướng nắng, nhà rất dễ rơi vào tình trạng:

• Sáng nhưng rất nóng và chói.

• Nội thất nhanh bạc màu, xuống cấp.

Thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào kính đắt tiền, các kiến trúc sư thường dùng những giải pháp che nắng thông minh:

• Rải sỏi trên mái kính giếng trời:

  • Ánh sáng đi qua lớp sỏi sẽ được khuếch tán.

  • Giảm chói, tạo hiệu ứng ánh nắng lốm đốm như xuyên qua tán cây.

• Hệ lam chắn nắng bằng gỗ, nhôm, bê tông:

  • Hạn chế nắng gắt trực tiếp.

  • Vẫn cho ánh sáng tán xạ và gió đi qua.

• Mặt đứng hai lớp với gạch thông gió:

  • Tạo lớp “da” thứ hai cho nhà.

  • Vừa che nắng, vừa tăng thông gió, giảm tải nhiệt bức xạ.

Kiến trúc sư thường dùng giải pháp che nắng thông minh như rải sỏi trên mái kính, giúp ánh sáng được khuếch tán, giảm chói và tạo hiệu ứng nắng lốm đốm tự nhiên như xuyên qua tán cây (Ảnh: Nhà “biết thở” nằm bên sông)

Những giải pháp này vừa mang tính kỹ thuật, vừa tạo được ngôn ngữ kiến trúc riêng cho công trình.

Kính và vật liệu thông minh cho cửa sổ mái

Để ánh sáng từ mái trở nên “dễ chịu” hơn, nhiều loại kính và vật liệu hiện đại đã được ứng dụng:

Kính Low-E - giảm nhiệt, vẫn đủ sáng

Kính Low-E (Low Emissivity) là loại kính có phủ một lớp siêu mỏng trên bề mặt:

• Phản xạ nhiệt tốt, giảm bớt lượng nhiệt mặt trời đi vào nhà.

• Vẫn cho ánh sáng tự nhiên xuyên qua.

• Giúp giảm nóng vào mùa hè, giữ ấm hơn vào mùa lạnh.

Nhờ đó, không gian dưới giếng trời vẫn sáng mà bớt bị “hầm”, giảm phụ thuộc vào điều hòa - đặc biệt có ý nghĩa với nhà phố mặt tiền hướng Tây.

Kính Low-E giúp giảm nhiệt nhưng vẫn giữ ánh sáng tự nhiên, nhờ lớp phủ phản xạ nhiệt, giảm nóng mùa hè - giữ ấm mùa lạnh, đặc biệt hiệu quả cho giếng trời nhà phố hướng Tây

Lớp phủ chống UV, kiểm soát năng lượng mặt trời

Một số loại kính, tấm lấy sáng còn có:

• Lớp phủ chống tia UV giúp bảo vệ da và nội thất

• Khả năng hạn chế chói, giảm quá nhiệt, nhất là vào buổi trưa mùa hè

Khi kết hợp kính thông minh với rèm, lam, lớp sỏi, lưới che, chủ nhà có thể linh hoạt điều chỉnh ánh sáng - nhiệt độ theo mùa và theo từng thời điểm trong ngày.

Kỹ thuật và an toàn: phần “ẩn” nhưng bắt buộc phải làm đúng

Dù sử dụng kiểu giếng trời nào, yếu tố kỹ thuật - an toàn luôn phải đặt lên hàng đầu.

Chống thấm - chống dột

Các điểm tiếp giáp giữa khung giếng trời, mái bê tông, mái tôn… phải được xử lý kỹ bằng vật liệu chống thấm chuyên dụng.

Thi công vội vàng, bỏ qua các lớp xử lý này rất dễ khiến:

• Nước thấm qua khe, chảy xuống trần.

• Dột tại chân khung, gây ố mốc, bong tróc sơn.

Sửa dột giếng trời luôn phức tạp và tốn kém hơn so với làm đúng ngay từ đầu.

Giếng trời cần xử lý chống thấm kỹ tại các điểm tiếp giáp giữa khung và mái để tránh thấm dột, ố mốc và bong tróc, bởi sửa chữa sau này luôn phức tạp và tốn kém hơn làm đúng từ đầu

Thoát nước mưa

Nếu giếng trời có ô mở hở hoặc có các khe thông gió thì cần thiết kế rãnh thu nước - phễu - ống thoát nước đầy đủ.

Nước mưa đọng ở đáy giếng có thể gây ẩm mốc, mùi khó chịu hoặc thấm ngược vào tường gây ảnh hưởng đến kết cấu.

An toàn lan can, khoảng rỗng thông tầng

Tại các vị trí như hành lang nhìn xuống giếng trời, phòng ngủ, phòng sinh hoạt có ô cửa mở vào giếng cần có lan can, hoa sắt bảo vệ đạt chuẩn:

• Chiều cao đủ an toàn.

• Khoảng cách giữa các thanh không để trẻ nhỏ chui lọt.

Đây là yêu cầu đặc biệt quan trọng với nhà có trẻ em và người lớn tuổi.

Các khu vực nhìn xuống giếng trời cần lan can hoặc hoa sắt bảo vệ đạt chuẩn, với chiều cao an toàn và khe hở không để trẻ chui lọt, đặc biệt quan trọng với nhà có trẻ nhỏ và người lớn tuổi

>>> Xem thêm: Thiết kế thông tầng cho nhà ống thế nào để an toàn và không gặp phiền toái?

Ánh sáng “đứng” - chìa khóa khai phóng nhà phố hẹp

Như lời KTS Steven Holl: “Không gian là sự lãng quên nếu thiếu ánh sáng.”

Biết cách khai thác ánh sáng “đứng” bằng giếng trời, cửa sổ mái, mái kính sẽ mang lại những lợi ích sau:

• Giải quyết vấn đề tối - bí của nhà ống hẹp, sâu.

• Cải thiện chất lượng sống, sức khỏe và tinh thần của người sử dụng.

• Giảm phụ thuộc vào ánh sáng và làm mát nhân tạo.

Ngoài ra, việc khai thác ánh sáng “đứng” hiệu quả còn tạo ra những trải nghiệm không gian giàu cảm xúc, ánh sáng thay đổi theo giờ, theo mùa - đúng tinh thần kiến trúc nhiệt đới bền vững, nhân văn.

Giải đáp thắc mắc thường gặp về ánh sáng “đứng”

1. Ánh sáng “đứng” có giúp nhà mát hơn không?

Có. Khi cửa mái hoặc giếng trời có thể mở để thông gió, khí nóng sẽ bốc lên và thoát ra ngoài theo nguyên lý “ống khói”. Nhờ đó, không gian giảm bớt nhiệt, hạn chế ẩm mốc và mùi hôi. Tuy nhiên, cần kết hợp kính Low-E hoặc lam chắn nắng để tránh hiện tượng nóng – chói vào mùa hè.

2. Nhà phố diện tích nhỏ có nên làm giếng trời không?

Có. Giếng trời là giải pháp gần như bắt buộc cho nhà ống hẹp và sâu vì ánh sáng ngang chỉ đi được 3–3,5m. Nếu diện tích nhỏ, có thể chọn giếng trời dạng lật hoặc ô lấy sáng 60–80cm để vẫn đưa sáng vào giữa nhà mà không chiếm diện tích sử dụng.

3. Giếng trời có gây ra tiếng ồn khi mưa lớn không?

Điều này phụ thuộc vật liệu. Kính cường lực và kính nhiều lớp thường ít ồn hơn polycarbonate rỗng ruột. Nếu dùng polycarbonate, nên chọn loại dày, có ron cao su giảm chấn hoặc lắp kèm lam che để hạn chế tiếng mưa rơi. Vị trí mái càng thấp thì tiếng động càng rõ, nên cân nhắc bố trí phù hợp.

4. Có cần xin phép xây dựng khi mở cửa sổ mái hoặc giếng trời không?

Thông thường, mở giếng trời trong phạm vi nhà của bạn không phải xin phép nếu không làm thay đổi kết cấu chịu lực chính. Tuy nhiên, nếu mở rộng kích thước mái, cắt dầm, nâng mái hoặc thay đổi hình thức mặt đứng, bạn nên tham khảo đơn vị thiết kế hoặc cơ quan địa phương để tránh vi phạm quy định.

5. Kính Low-E có thực sự cần thiết cho giếng trời nhà phố?

Rất nên dùng. Kính Low-E có lớp phủ phản xạ nhiệt giúp giảm hấp thụ nhiệt mặt trời nhưng vẫn giữ ánh sáng tự nhiên. Điều này đặc biệt quan trọng với nhà hướng Tây hoặc giếng trời đặt giữa nhà vì khu vực này rất dễ bị “nóng đỉnh điểm”. Low-E giúp nhà sáng đều nhưng không bị hầm nóng.

Nếu bạn đang sở hữu hoặc chuẩn bị xây một căn nhà phố, hãy coi thiết kế ánh sáng ban ngày - đặc biệt là ánh sáng “đứng” - như một bài toán trung tâm, không phải “phần thêm cho đẹp”. Khi ánh sáng được tính toán đúng ngay từ đầu, phần còn lại của ngôi nhà sẽ dễ dàng “thở” cùng bạn hơn trong suốt nhiều năm sau này.

Khám phá thêm hàng trăm bài viết chuyên sâu về vật liệu - thiết kế - kỹ thuật xây dựng - phong thủy nhà ở tại chuyên mục Kho kiến thức nhé.

Nguồn: Kiến Việt

*Để lại thông tin trong box dưới đây, Happynest sẽ giúp bạn kết nối đơn vị thiết kế - thi công phù hợp và nhanh chóng nhất.