2.539 lượt xemKiến trúc Heroic (Anh hùng ca) là thuật ngữ dùng để chỉ dòng kiến trúc Hiện đại nở rộ trong bối cảnh hậu chiến, nơi những khối bê tông khổng lồ chiếm ưu thế. Khác với Brutalism “thô ráp”, Heroic được nhìn nhận như sự tiếp nối đầy nhân văn của kiến trúc hiện đại, đề cao tính cộng đồng và trách nhiệm xã hội.
Định nghĩa kiến trúc Heroic
Khái niệm Heroic Architecture ra đời từ nhu cầu nhìn lại trào lưu Brutalism trong lịch sử. Nếu Brutalism của thập niên 1950 thường bị gắn với khối bê tông thô mộc, lạnh lùng và khó gần, thì Heroic được hiểu như một cách tái định nghĩa tích cực hơn đó là xem những công trình ấy như mang “phẩm chất anh hùng”, đại diện cho tham vọng cải tạo xã hội và khát vọng cộng đồng.
Kiến trúc Heroic (Anh hùng ca) vốn gắn liền với những khối bê tông khô cứng nhưng được thể hiện một cách nhân văn theo đúng tinh thần kiến trúc hiện đại
Thuật ngữ này được chính thức đề xuất vào đầu thế kỷ 21 bởi ba kiến trúc sư Boston là Mark Pasek, Michael Kubo và Chris Grimley, nhằm tôn vinh giá trị xã hội ẩn chứa sau lớp bê tông khổng lồ. Trước đó, Alison và Peter Smithson cũng từng nhắc đến “tinh thần anh hùng” của thế hệ kiến trúc hiện đại đầu thế kỷ 20 như một lời kêu gọi tiếp nối lý tưởng xây dựng xã hội hậu chiến.
Nói cách khác, kiến trúc Heroic vừa là sự kế thừa di sản hiện đại tiên phong, vừa là biểu hiện của niềm tin rằng kiến trúc có thể góp phần kiến tạo một thế giới nhân văn hơn.
Vợ chồng kiến trúc sư Alison và Peter Smithson, những người đi tiên phong của kiến trúc Heroic
>>> Xem thêm: Top 10 công trình kiến trúc dưới nước ấn tượng, thay đổi cách khám phá đại dương
Đặc trưng nổi bật của kiến trúc Heroic
Trong khi International Style (phong cách quốc tế) sau Thế chiến II nhấn mạnh sự tối giản và phi cảm xúc, Heroic lại được nhận diện bởi những đặc điểm mạnh mẽ và giàu tính biểu tượng:
Quy mô hoành tráng, hình khối dứt khoát
Các công trình Heroic thường mang dáng dấp như những đài tưởng niệm hiện đại với khối tích lớn, bố cục đơn khối và sức gợi thị giác mạnh mẽ. Chúng được định hình để trở thành dấu mốc kiến trúc có tầm ảnh hưởng trong đô thị.
Ngôn ngữ bê tông trần và kết cấu lộ thiên
Vật liệu bê tông cốt thép, gạch thô hay khung kết cấu lộ thiên trở thành phương tiện thể hiện sự trung thực. Những bề mặt sần sùi, cửa sổ trải dài theo nhịp khung tạo nên một chất thơ mộc mạc, gắn liền với bản chất nguyên thủy của vật liệu.
Tinh thần công cộng và lý tưởng xã hội
Heroic gắn bó mật thiết với các công trình phục vụ cộng đồng, từ trụ sở hành chính, trung tâm văn hóa đến nhà ở xã hội. Chúng ra đời với niềm tin rằng kiến trúc có thể trực tiếp cải thiện chất lượng sống và góp phần xây dựng xã hội bình đẳng hơn.
Sự hòa quyện giữa hiện đại và biểu tượng
Mặc dù giản lược về trang trí, nhiều công trình Heroic vẫn ẩn chứa chiều sâu văn hóa. Chúng khai thác tỷ lệ cổ điển theo cách trừu tượng hoặc sắp đặt khối đặc - rỗng như một thông điệp ngầm về chính trị và cộng đồng. Đây chính là nét giao thoa giữa lý tính thế kỷ 20 và những kỷ niệm trong lịch sử kiến trúc.
Tham vọng và tranh cãi
Cùng với lý tưởng lớn lao, Heroic cũng thường gây nhiều phản ứng trái chiều. Một số công trình bị xem là thô bạo hoặc xa cách con người, song chính những tranh luận này lại phản ánh sức nặng tư tưởng mà dòng kiến trúc này mang theo.
Kiến trúc Heroic gây ấn tượng với hình khối mạnh mẽ, đường nét dứt khoát cùng quy mô hoành tráng trong công trình Tháp Balfron ở London (1967)
Công trình Boston City Hall tại Hoa Kỳ được hoàn thành vào năm 1968, trong đó nhóm kiến trúc sư đã sử dụng bê tông để tạo sự tương phản với các công trình hiện đại lân cận
>>> Xem thêm: Giải mã kiến trúc Idealist: Khi công trình trở thành bản tuyên ngôn của nhân loại
Các kiến trúc sư và công trình tiêu biểu theo tinh thần kiến trúc Heroic
Để nhận diện rõ tinh thần của kiến trúc Heroic, có thể nhìn vào những công trình mang tính cột mốc trong giai đoạn đầu thế kỷ 20. Dù xuất hiện trong những bối cảnh khác nhau, các dự án này đều thể hiện lý tưởng xã hội, tinh thần cộng đồng và khát vọng cải biến thế giới thông qua ngôn ngữ bê tông và khối tích mạnh mẽ.
Walter Gropius - Khu nhà ở Dessau-Törten (1926 - 1928)
Walter Gropius - người sáng lập Bauhaus và cũng là một trong những kiến trúc sư hiện đại tiên phong đã sớm thể hiện tinh thần Heroic qua dự án khu dân cư Dessau-Törten (1926 - 1928) tại Đức. Tổ hợp 314 căn nhà liền kề này được xây dựng ở ngoại ô Dessau với mục tiêu hiện thực hóa lý tưởng Bauhaus là cung cấp chỗ ở giá rẻ, tiện nghi và tràn ngập ánh sáng cho người lao động.
Kiến trúc sư Walter Gropius, người sớm thể hiện tinh thần kiến trúc Heroic qua các dự án khu dân cư tại Đức
Gropius áp dụng triệt để phương thức công nghiệp hóa trong xây dựng, sử dụng khung bê tông cốt thép kết hợp tường gạch xỉ để có thể thi công hàng loạt và giảm chi phí. Thiết kế mỗi căn nhà được tối ưu cho sinh hoạt gia đình, đồng thời bố trí thêm khu vườn rộng để trồng rau và chăn nuôi nhỏ, hướng đến mô hình tự cung ứng thực phẩm cho cư dân. Trên mặt đứng, nhịp điệu của những dải cửa sổ ngang - dọc nhấn mạnh tính hiện đại và công năng.
Dù ra đời trong điều kiện kinh phí hạn chế, Dessau-Törten vẫn toát lên tầm nhìn táo bạo. Lúc này, kiến trúc được sử dụng như một công cụ cải thiện đời sống, trao cho tầng lớp lao động sau chiến tranh cơ hội hướng đến một tương lai sáng sủa hơn. Chính khát vọng xã hội ấy đã làm nên chất Heroic đặc trưng của dự án.
Khu nhà ở Dessau-Törten do Walter Gropius thiết kế thể hiện tầm nhìn táo bạo cùng khát vọng xây dựng cuộc sống tốt đẹp cho tầng lớp lao động sau chiến tranh
Ludwig Mies van der Rohe - Chung cư Weissenhof (1927)
Năm 1927, trong vai trò Kiến trúc sư trưởng Triển lãm Weissenhof tại Stuttgart (Đức), Mies van der Rohe đã trực tiếp thiết kế một tòa chung cư nhiều tầng - công trình được xem là điểm nhấn của khu trưng bày. Đây là minh chứng điển hình cho triết lý “less is more” của ông: Hình khối hộp chữ nhật tinh giản, mặt đứng phẳng, nhấn mạnh các dải cửa sổ ngang liên tục, hoàn toàn không cần đến trang trí cầu kỳ.
Ludwig Mies van der Rohe, kiến trúc sư nổi tiếng người Đức, là một trong những người đặt nền móng cho sự phát triển của trào lưu kiến trúc hiện đại thế kỉ 20
Điểm cách tân quan trọng nằm ở kết cấu khung thép, cho phép loại bỏ hệ tường chịu lực truyền thống và mở ra mặt bằng linh hoạt. Nhờ đó, không gian nội thất có thể phân chia lại dễ dàng theo nhu cầu của từng gia đình. Các dải kính chạy dài trên mặt đứng đưa ánh sáng chan hòa vào từng căn hộ, đồng thời tạo cảm giác thoáng đãng, hiện đại.
Là công trình lớn nhất trong khu Weissenhof, tòa chung cư của Mies không chỉ đáp ứng nhu cầu ở tập thể với chất lượng sống mới mà còn thể hiện tinh thần Heroic. Cụ thể đó là dám cải cách phương thức xây dựng, chuyển từ thủ công sang công nghiệp hóa, đồng thời khẳng định một lối sống hiện đại, tự do và giàu tính cộng đồng. Toàn bộ quy hoạch Weissenhof với những khối nhà mái bằng, mặt đứng giản lược và không gian mở đã trở thành biểu tượng của phong trào Neues Bauen - “Kiến trúc mới” của châu Âu thập niên 1920.
Toàn cảnh khu Weissenhof nhìn từ trên cao
Tòa nhà Weissenhof thể hiện rõ tinh thần kiến trúc Heroic, đồng thời là minh chứng điển hình cho triết lý “less is more” của kiến trúc sư Ludwig Mies van der Rohe
Giuseppe Terragni - Casa del Fascio (1932 - 1936)
Tại Ý, kiến trúc sư trẻ Giuseppe Terragni đã tạo nên một dấu mốc quan trọng với Casa del Fascio ở thành phố Como. Công trình vừa là trụ sở chính trị, vừa được xem là kiệt tác của kiến trúc Hiện đại Ý.
Kiến trúc sư người Ý Giuseppe Terragni, người đi tiên phong trong kiến trúc hiện đại Ý, thuộc trường phái duy lý Ý
Tòa nhà mang hình khối gần lập phương với mặt bằng vuông mỗi cạnh 33,2m và chiều cao 16,6m, chính xác bằng một nửa cạnh đáy. Terragni khéo léo kết hợp tỷ lệ cổ điển gợi nhớ palazzo Phục Hưng với ngôn ngữ hình học hiện đại, trừu tượng và giàu tính khái quát.
Mặt đứng chính được tổ chức theo lưới 7 cột x 4 hàng, đan xen nhịp điệu giữa các ô đặc bằng đá cẩm thạch và các ô rỗng bằng kính, tạo nên hiệu ứng solid - void giàu kịch tính. Cả bốn mặt tiền đều biến hóa trên cùng một mô-típ, hòa trộn tường kính mờ, mảng kính trong suốt và khối đặc, thể hiện sự giao thoa giữa tinh thần De Stijl và chủ nghĩa cổ điển Ý.
Công trình Casa del Fascio ở thành phố Como, Ý
Bên trong, Terragni bố trí sảnh xuyên suốt từ trước ra sau với 16 bộ cửa kính gấp, biến không gian trung tâm thành “ngôi nhà kính” mở ra tầm nhìn trực tiếp cho công chúng - một tuyên ngôn rõ rệt về tính minh bạch. Khi khánh thành năm 1936, Casa del Fascio gây ấn tượng mạnh bởi sự cân đối đường bệ như palazzo cổ nhưng đồng thời phóng khoáng, hiện đại với khung bê tông và các mảng kính lớn.
Dù gắn liền với ý thức hệ chính trị gây tranh cãi, công trình vẫn được đánh giá là biểu hiện tiêu biểu của tinh thần Heroic. Trong đó dung hòa giữa di sản quá khứ và khát vọng tiến về phía trước bằng ngôn ngữ kiến trúc mạnh mẽ, táo bạo và đầy lý tưởng.
Thiết kế sảnh bên trong Casa del Fascio bố trí xuyên suốt từ mặt trước ra mặt sau
Ernst May - Chương trình “Tân Frankfurt” (1925 - 1930)
Kiến trúc sư kiêm nhà quy hoạch Ernst May là nhân vật trung tâm của phong trào Neues Frankfurt - chương trình nhà ở xã hội quy mô lớn tại Đức những năm 1920. Dưới sự bảo trợ của Thị trưởng Ludwig Landmann, May quy tụ nhiều tên tuổi tiên phong như Bruno Taut, Mart Stam, Margarete Schütte-Lihotzky và cả Walter Gropius, cùng nhau kiến tạo một viễn cảnh đô thị mới cho Frankfurt sau Thế chiến I.
Ernst May - kiến trúc sư, nhà quy hoạch đô thị người Đức
Trong vòng 5 năm, thành phố đã hoàn thành 12.000 căn hộ, vượt xa kế hoạch ban đầu. Các khu siedlung (tiểu khu vườn) được xây dựng ở vành đai đô thị với mật độ thấp, nhiều mảng xanh và mô hình nhà ở hiện đại tiện nghi.
Điểm nhấn đặc biệt là “bếp Frankfurt” do nữ kiến trúc sư Schütte-Lihotzky thiết kế. Một không gian bếp nhỏ gọn nhưng tối ưu hóa công năng, giúp người nội trợ tiết kiệm thời gian và sức lao động, phản ánh tinh thần tiến bộ về bình đẳng giới và cải thiện chất lượng sống.
Kiến trúc Tân Frankfurt còn mang tính cách tân mạnh mẽ: nhà ở giản lược hình khối, màu sắc tươi sáng, nội thất công nghiệp đồng bộ, thậm chí có cả hệ thống nhận diện bằng kiểu chữ hiện đại Futura do Paul Renner thiết kế riêng. Dù từng bị phe cực hữu công kích là “công nghiệp Xô-viết của May”, chương trình này vẫn để lại di sản đồ sộ, minh chứng cho khả năng của kiến trúc trong việc cải biến xã hội.
Ngày nay, một số căn hộ mẫu đã được phục dựng thành bảo tàng sống, gợi nhớ tinh thần Heroic của Ernst May và thế hệ kiến trúc sư cùng thời: kiến trúc vì số đông, táo bạo trong giải pháp, nhân văn trong mục tiêu.
Khu định cư Bruchfeldstraße (Brachfeld Siedlung) ở Niederrad, Frankfurt ( Đức), một phần của dự án “Frankfurt Mới” (Neues Frankfurt)
>>> Xem thêm: 20 công trình “tái sinh” từ nhà máy và kho xưởng: Khi kiến trúc công nghiệp hồi sinh trong lòng đô thị
Dù gắn với nhiều bối cảnh và ý thức hệ khác nhau, kiến trúc Heroic đều hội tụ chung một tinh thần đó là dùng bê tông và thép để gửi gắm lý tưởng xã hội. Từ chỗ bị xem là thô ráp, những công trình ấy nay được nhìn nhận lại như di sản nhân văn, nơi kiến trúc trở thành tuyên ngôn cải tạo đời sống cộng đồng.
Tổng hợp
*Để lại thông tin trong box dưới đây, Happynest sẽ giúp bạn kết nối đơn vị thiết kế - thi công phù hợp và nhanh chóng nhất.
