21 lượt xemCổng tam quan không chỉ là một công trình kiến trúc mang tính biểu tượng mà còn là một phần quan trọng trong văn hóa và phong thủy của người Việt. Xuất hiện phổ biến tại đình chùa, đền miếu, lăng tẩm hay các công trình tâm linh, cổng tam quan không đơn thuần chỉ là lối đi mà còn chứa đựng những giá trị sâu sắc về triết lý nhân sinh, tôn giáo và lịch sử.
Trong kiến trúc truyền thống, cổng tam quan thường được thiết kế với ba lối đi, tượng trưng cho các tầng ý nghĩa khác nhau trong Phật giáo và trong chế độ quân chủ thời phong kiến. Vậy cổng tam quan có những kiểu dáng nào? Ý nghĩa phong thủy của cổng tam quan là gì? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.
1. Kiến trúc của cổng tam quan
1.1 Cổng tam quan là gì?
Cổng tam quan có nghĩa là cổng ba cửa, được thiết kế với ba lối đi song song, trong đó cửa chính ở giữa lớn nhất và hai cửa phụ nhỏ hơn ở hai bên. Đây là một dạng kiến trúc quen thuộc trong các công trình tâm linh như đình, chùa, đền miếu và cũng có thể thấy tại các cổng làng hoặc lăng tẩm hoàng gia.
Các lối đi của cổng tam quan thường được chia cách bằng cột trụ hoặc vách ngăn, tùy thuộc vào thiết kế của từng công trình. Vật liệu xây dựng cổng có thể là gạch, đá hoặc gỗ, trong đó gạch và đá thường được sử dụng trong các công trình kiên cố như đền chùa, còn gỗ thường dùng trong kiến trúc truyền thống của các làng quê.
Trên phần trán cổng (bộ phận phía trên lối đi), người ta thường khắc tên chùa, đình hoặc câu đối, thể hiện ý nghĩa tôn nghiêm và triết lý nhân sinh sâu sắc.
Cổng tam quan không chỉ là một phần của kiến trúc đình, chùa mà còn mang những giá trị văn hóa và phong thủy quan trọng.
1.2 Các loại cổng tam quan phổ biến
Hiện nay, cổng tam quan được xây dựng theo hai dạng chính, mỗi loại mang những đặc điểm kiến trúc riêng biệt:
- Cổng tam quan có gác
- Đây là loại cổng có thiết kế phần gác ở phía trên, có thể là một, hai hoặc ba tầng.
- Gác cổng thường được sử dụng để treo chuông, trống hoặc khánh, phục vụ cho các nghi lễ tôn giáo.
- Kiểu cổng này thường thấy ở các chùa lớn, có kiến trúc bề thế.
- Cổng tam quan kiểu tứ trụ
- Được thiết kế với bốn trụ lớn, trong đó hai trụ giữa cao hơn hai trụ hai bên, tạo thành ba lối đi đặc trưng.
- Phần trán cổng được chạm khắc tinh xảo, có thể có mái cong để tăng thêm vẻ uy nghiêm.
- Loại cổng này thường xuất hiện trong các chùa chiền, đình làng, đền thờ.
Mỗi kiểu cổng tam quan đều có nét đặc trưng riêng, tùy thuộc vào công trình kiến trúc và mục đích sử dụng.
2. Ý nghĩa của cổng tam quan
Cổng tam quan không chỉ là một phần của kiến trúc tâm linh mà còn mang trong mình nhiều giá trị sâu sắc về tôn giáo, phong thủy và lịch sử. Cổng không đơn thuần chỉ là lối ra vào, mà còn là biểu tượng cho những quan niệm triết học, tín ngưỡng và văn hóa đã ăn sâu vào đời sống của người Việt.
2.1 Ý nghĩa trong Phật giáo
Trong triết lý nhà Phật, cổng tam quan đại diện cho Tam Giải Thoát Môn, tức ba cánh cửa đưa con người đến sự giác ngộ. Đây là ba cánh cổng tư duy giúp con người thoát khỏi những ràng buộc của trần thế để bước vào cõi Niết Bàn.
- Cửa Không (Không môn): Là cánh cửa giúp con người nhận thức về bản chất thật của vạn vật. Trong triết lý nhà Phật, mọi sự vật trên thế gian đều không có thực thể cố định, tất cả chỉ là duyên hợp mà thành. Khi hiểu được điều này, con người sẽ không bị ràng buộc bởi những tham vọng hay nỗi đau khổ vì sự mất mát.
- Cửa Vô Tướng (Vô Tướng môn): Khi đã thấu hiểu rằng vạn vật là vô thường, con người sẽ không còn bị mê đắm trong những hình tướng bên ngoài. Danh lợi, địa vị, sắc đẹp đều chỉ là những thứ phù du, không có giá trị vĩnh cửu. Nếu đi qua cánh cửa này, con người sẽ học được cách sống thanh tịnh, không bị chi phối bởi ngoại cảnh.
- Cửa Vô Nguyện (Vô Nguyện môn): Đây là cánh cửa dẫn đến sự giải thoát cuối cùng. Khi đã hiểu rõ rằng không có gì trên đời là bền vững, không có hình tướng nào là thực, con người cũng sẽ không còn mong cầu điều gì. Buông bỏ tham vọng, dừng tạo tác nghiệp, chấp nhận mọi thứ như bản chất vốn có của nó – đó chính là con đường đi đến sự an lạc và tự tại.
Ngoài ra, cổng tam quan còn tượng trưng cho Tam bảo trong đạo Phật, bao gồm Phật, Pháp, Tăng. Đây là ba yếu tố cốt lõi trong giáo lý nhà Phật: Phật là đấng giác ngộ, Pháp là con đường tu tập, và Tăng là những người giữ gìn giáo pháp.
Trong kiến trúc chùa chiền, cổng tam quan không chỉ là lối vào mà còn là biểu tượng của hành trình tu tập. Người đi qua cổng không chỉ đơn thuần bước vào một không gian vật lý, mà còn đi vào một không gian tâm linh, nơi con người được thanh lọc và hướng đến sự giác ngộ.
2.2 Ý nghĩa trong chế độ quân chủ
Trong thời phong kiến, cổng tam quan không chỉ xuất hiện trong chùa chiền mà còn được sử dụng tại các kinh thành, đền thờ, lăng tẩm hoàng gia, với những quy định nghiêm ngặt về cấp bậc và phân vị:
- Lối đi chính giữa: Dành riêng cho vua chúa, thể hiện quyền lực tối cao của bậc quân vương. Không ai khác được phép đi qua cổng này, trừ những trường hợp đặc biệt được ban lệnh.
- Lối bên trái: Dành cho quan văn, tượng trưng cho trí tuệ, học vấn và đạo đức. Những người theo con đường học vấn, thi cử khi được bổ nhiệm làm quan đều sử dụng lối đi này.
- Lối bên phải: Dành cho quan võ, đại diện cho sức mạnh, quân sự và chiến lược. Đây là lối đi của các tướng lĩnh, những người phụ trách bảo vệ đất nước.
Từ hệ thống quy tắc nghiêm ngặt này, mô hình cổng tam quan cũng được áp dụng rộng rãi trong cổng làng, đình làng. Cổng làng theo lối tam quan vừa thể hiện sự trang trọng, tôn nghiêm, vừa có mục đích thực tế là sẵn sàng đón tiếp các bậc vua chúa hoặc quan lại ghé thăm.
Về sau, hình thái kiến trúc tam quan còn được mở rộng thành Ngũ Quan (năm cửa), thể hiện rõ nét tại Ngọ Môn của Kinh thành Huế, một công trình kiến trúc tiêu biểu của triều Nguyễn.
Cổng tam quan trong chế độ phong kiến không chỉ là một biểu tượng kiến trúc mà còn thể hiện trật tự xã hội, sự phân cấp quyền lực và nghi thức cung đình.
3. Ứng dụng của cổng tam quan trong phong thủy
Không chỉ mang ý nghĩa tôn giáo và lịch sử, cổng tam quan còn có ảnh hưởng lớn trong phong thủy. Theo quan niệm phong thủy truyền thống, cổng tam quan giúp điều tiết luồng khí ra vào, tạo sự cân bằng giữa các dòng năng lượng, mang đến sự bình an, thịnh vượng và trí tuệ.
- Cửa chính (cửa giữa): Đại diện cho trục chính đạo, nơi đón nhận nguồn năng lượng dương tích cực nhất. Đây là cửa chỉ dành cho những người có địa vị cao, chính trực bước qua.
- Cửa bên trái (Thanh Long môn): Theo phong thủy, đây là cửa tượng trưng cho sự thịnh vượng, trí tuệ và học vấn. Những người đi qua cửa này thường là học giả, người có trí tuệ, người theo đường học hành thi cử.
- Cửa bên phải (Bạch Hổ môn): Tượng trưng cho sức mạnh, sự bảo vệ và quyền lực. Đây là cửa dành cho những người có chức quyền, tướng lĩnh, quan võ.
Một quy tắc quan trọng trong phong thủy là khi đi vào chùa, người ta thường đi theo hướng "Nhập Thanh Long - Xuất Bạch Hổ", tức vào bằng cửa bên trái và ra bằng cửa bên phải. Điều này mang ý nghĩa hấp thụ năng lượng tích cực và mang theo phước lành trở về nhà.
Ngoài ra, cổng tam quan còn có tác dụng chặn tà khí và năng lượng xấu từ bên ngoài xâm nhập vào không gian bên trong. Vì thế, hầu hết các công trình chùa chiền, đền miếu, lăng tẩm đều xây dựng cổng tam quan như một lá chắn bảo vệ về mặt phong thủy.
Cổng tam quan không chỉ có giá trị thẩm mỹ mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa năng lượng, bảo vệ sự bình yên và thu hút tài lộc.
4. Những công trình tiêu biểu có cổng tam quan
Tại Việt Nam, có rất nhiều công trình mang kiến trúc cổng tam quan tiêu biểu, thể hiện rõ nét phong cách kiến trúc và ý nghĩa tâm linh:
- Ngọ Môn - Cố đô Huế: Là cổng chính của Hoàng thành Huế, với thiết kế năm lối đi, trong đó vẫn tuân theo nguyên tắc tam quan: lối chính giữa dành cho vua, hai lối bên dành cho quan văn, quan võ.
- Chùa Một Cột (Hà Nội): Cổng tam quan có thiết kế đơn giản nhưng vẫn giữ được nét uy nghiêm, đậm chất kiến trúc Phật giáo.
- Chùa Trấn Quốc (Hà Nội): Ngôi chùa cổ kính bậc nhất Việt Nam, với cổng tam quan được thiết kế theo phong cách cổ điển, trang nghiêm.
Cổng tam quan không chỉ xuất hiện tại chùa chiền mà còn trở thành một phần quan trọng trong kiến trúc cung đình và lăng tẩm hoàng gia.
Cổng tam quan không chỉ là một phần của kiến trúc đình, chùa, đền miếu mà còn mang ý nghĩa sâu sắc về phong thủy, tâm linh và lịch sử. Trong Phật giáo, cổng tam quan đại diện cho con đường giác ngộ, giúp con người từ bỏ tham sân si. Trong kiến trúc hoàng gia, cổng tam quan thể hiện sự uy nghiêm và phân cấp trong xã hội phong kiến. Đến ngày nay, cổng tam quan vẫn được sử dụng phổ biến trong các công trình tâm linh, nhà thờ họ và kiến trúc cổ như một biểu tượng của sự thịnh vượng và may mắn.
Tổng hợp
*Để lại thông tin trong box dưới đây, Happynest sẽ giúp bạn kết nối đơn vị thiết kế - thi công phù hợp và nhanh chóng nhất.
