Từ “vật liệu xanh” đến nguy cơ cháy lan: Có nên tiếp tục dùng giàn giáo tre trong xây dựng đô thị?

Những ngày cuối tháng 11, vụ cháy chung cư kinh hoàng tại Hong Kong khiến cả mặt tiền tòa nhà như bốc lửa đã khiến giàn giáo tre một lần nữa bị “đưa lên bàn cân”. Loại khung bao che tưởng như rất đời thường – chỉ là những cây tre buộc dây nhựa, bọc thêm lớp lưới xanh – bỗng trở thành tâm điểm tranh luận: phải chăng chính vật liệu truyền thống này đã vô tình tiếp tay cho ngọn lửa lan nhanh hơn, làm công tác cứu hộ thêm khó khăn?

Từ câu chuyện ở Hong Kong, câu hỏi đặt ra không chỉ dành cho riêng đô thị đó, mà còn chạm tới nhiều thành phố châu Á – nơi tre vẫn được sử dụng rộng rãi trong xây dựng: Giàn giáo tre, với lịch sử hàng nghìn năm và hình ảnh “vật liệu xanh” bền vững, liệu còn phù hợp trong bối cảnh xây dựng nhà ở hiện đại, nhà phố cao tầng, chung cư dày đặc như hiện nay?

Ngọn lửa lan nhanh trong khu chung cư quận Đại Bộ của Hong Kong vào ngày 26/11, tạo nên cảnh cháy lớn bao trùm nhiều tòa nhà. (Ảnh: AFP)

Bài viết này sẽ đi thẳng vào hai mặt ưu – nhược điểm của giàn giáo tre, phân tích bối cảnh sử dụng phù hợp và gợi ý cách lựa chọn an toàn hơn cho những chủ nhà đang chuẩn bị xây, sửa công trình của mình.

1. Giàn giáo tre là gì và vì sao từng được ưa chuộng?

Ở Hong Kong, những bộ khung bằng tre đan dày, buộc bằng dây nhựa, bọc lưới xanh hoặc tím là hình ảnh quen thuộc trên mặt đứng các tòa nhà. Không chỉ công trình thấp tầng, giàn giáo tre còn từng được dùng khi thi công những biểu tượng như trụ sở HSBC hay một phần Trung tâm Tài chính Quốc tế cao 88 tầng.

Kỹ thuật này có lịch sử hàng nghìn năm, bắt nguồn từ Trung Quốc cổ đại và xuất hiện trong các ghi chép từ thời Tùy, Đường, Tống. Qua thời gian, cách dựng giàn giáo tre hầu như không thay đổi, chỉ cải tiến ở vật liệu buộc (từ dây tre ngâm nước sang dây nhựa) để thi công nhanh và bền hơn.

Giàn giáo tre xuất hiện ở góc trái của bức Thanh minh thượng hà đồ nổi tiếng do Trương Trạch Đoan vẽ. (Ảnh: Wikicommons)

Đến tận ngày nay, ở Hong Kong, tre vẫn được dùng nhiều trong:

• Xây mới và sửa chữa nhà cao tầng, chung cư cũ.

• Dựng nhà hát kinh kịch Quảng Đông, sân khấu tre trong các lễ hội truyền thống.

Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của đô thị hiện đại và các tiêu chuẩn an toàn mới, câu hỏi đặt ra là: vật liệu này còn phù hợp tới đâu?

>>> Xem thêm: Tránh đặt 8 thứ này ở ban công để hạn chế nguy hiểm rình rập

2. Ưu điểm của giàn giáo tre

Nhìn từ góc độ kỹ thuật và môi trường, tre không phải là lựa chọn “thô sơ” như nhiều người nghĩ. Một số ưu điểm đáng chú ý:

2.1. Vật liệu bền vững, thân thiện môi trường

• Tre là loài thực vật sinh trưởng rất nhanh, một số loài có thể mọc gần 1 m mỗi ngày.

• Cây tái sinh từ thân rễ, một bụi có thể cho khai thác liên tục hàng chục, hàng trăm năm mà không phải trồng lại từ đầu.

• Quy trình “sản xuất” cột tre gần như chỉ là chặt – cắt – phơi, tiêu tốn ít năng lượng hơn rất nhiều so với luyện, cán thép hay nhôm.

Với bối cảnh giảm phát thải trong xây dựng, tre được xem là vật liệu có dấu chân carbon thấp hơn so với kim loại.

Giàn giáo tre bao quanh mặt ngoài tòa nhà, tạo hệ khung thi công đặc trưng. (Ảnh: PH Yang/24HourProject)

2.2. Nhẹ nhưng chịu lực tốt

• Một đoạn tre dài 7 m nặng khoảng 9 kg, trong khi thanh thép cùng chiều dài có thể nặng gần gấp đôi.

• Tre nhẹ nên thợ có thể vác lên cầu thang, len lỏi trong hẻm nhỏ mà không cần xe cẩu, đặc biệt phù hợp bối cảnh phố chật, khó tiếp cận.

• Về cơ học, tre có độ bền kéo rất tốt, thậm chí cao hơn một số loại thép xây dựng thông thường. Cấu trúc ô rỗng bên trong giúp nó chịu cả kéo lẫn nén, lại có độ dẻo và linh hoạt, ít “gãy giòn” khi bị tác động bất ngờ.

2.3. Thi công nhanh, linh hoạt với địa hình phức tạp

• Thợ lành nghề có thể dựng giàn giáo tre nhanh gấp nhiều lần so với giàn giáo kim loại, tháo dỡ cũng nhanh.

• Thanh tre dễ cắt, uốn theo hình dáng công trình, bám được vào mặt đứng phức tạp, hẻm nhỏ, nơi xe nâng và giàn giáo thép cồng kềnh khó tiếp cận.

2.4. Chi phí đầu tư thấp

• Một đoạn tre 7 m rẻ hơn rất nhiều so với thanh nhôm, thép cùng kích thước.

• Vật liệu dễ mua tại địa phương, giảm chi phí vận chuyển, lưu kho.

• Có thể tái sử dụng vài lần nếu được bảo quản tốt.

Tre có chi phí đầu tư thấp hơn nhiều so với nhôm, thép; dễ mua tại địa phương, ít tốn vận chuyển và còn có thể tái sử dụng nếu bảo quản tốt. (Ảnh: Shutterstock)

Chính vì những yếu tố này, ở những nơi lao động thủ công là chủ yếu, ngân sách hạn chế, tre trở thành giải pháp kinh tế và thực tế.

>>> Xem thêm: Cách giảm thiểu rủi ro trong quá trình thi công nhà ở hiện nay

3. Rủi ro của giàn giáo tre trong đô thị hiện đại

Đi song song với ưu điểm, giàn giáo tre cũng tiềm ẩn những nguy cơ lớn, nhất là khi được dùng ở quy mô cao tầng, mật độ xây dựng dày và dân cư đông.

3.1. Nguy cơ cháy lan rất nhanh

Tre là vật liệu hữu cơ, khô, dễ bắt lửa. Khi kết hợp với lưới nhựa bọc ngoài – vốn cũng dễ cháy – bộ khung giàn giáo có thể trở thành “cầu nối” cho ngọn lửa bò dọc mặt đứng:

• Lửa bám vào tre và lưới, bốc lên cao theo hiệu ứng ống khói.

• Trong các vụ cháy nhà cao tầng, phần giàn giáo bao ngoài có thể làm lửa lan nhanh hơn, gây khó khăn cho cứu hộ và tăng mức độ thiệt hại.

Đây là lý do sau một loạt vụ cháy chung cư, chính quyền Hong Kong đã siết chặt việc dùng giàn giáo tre ở công trình công, chuyển dần sang khung kim loại chịu lửa tốt hơn.

Giới chức Hong Kong yêu cầu tối thiểu 50% công trình công chuyển sang giàn giáo kim loại thay tre sau nhiều vụ cháy và tai nạn. (Ảnh: Wikicommons)

3.2. Vật liệu tự nhiên, chất lượng khó đồng đều

Tre không phải sản phẩm công nghiệp “chuẩn từng milimet”. Độ bền phụ thuộc vào:

• Loài tre, tuổi cây, độ dày thân.

• Cách xử lý, phơi sấy, thời gian sử dụng, mức độ ẩm thực tế.

Khi bị ẩm lâu ngày, độ bền của tre giảm đáng kể, dễ cong, nứt, mục. Trong điều kiện mưa gió, ven biển, bão lớn, giàn giáo tre nếu không được kiểm soát nghiêm ngặt rất dễ suy giảm khả năng chịu lực.

3.3. Phụ thuộc tay nghề và thiếu chuẩn hóa

Giàn giáo tre là một “nghề thủ công” đúng nghĩa:

• Hệ thống liên kết chủ yếu dùng dây buộc, độ chắc phụ thuộc rất nhiều vào kỹ năng cá nhân.

• Việc kiểm soát chất lượng từng mối buộc trên một khung giàn giáo lớn không hề đơn giản.

• Trong di chuyển, leo trèo trên khung tre mảnh, công nhân khó sử dụng đầy đủ dây đai, móc an toàn như trên hệ giàn giáo thép tiêu chuẩn, tăng nguy cơ tai nạn té ngã.

Ở các thành phố hiện đại, nơi yêu cầu an toàn lao động ngày càng khắt khe, đây là yếu tố khiến giàn giáo tre bị đặt dấu hỏi.

4. Bài học từ Hong Kong: chuyển dịch dần sang giàn giáo kim loại

Sau nhiều vụ tai nạn và cháy nổ có liên quan đến giàn giáo tre, chính quyền Hong Kong đã:

• Yêu cầu một tỷ lệ lớn công trình công chuyển sang dùng giàn giáo kim loại.

• Khuyến khích các dự án lớn, nhà cao tầng sử dụng thép, nhôm hoặc hệ kết hợp tre – thép (tre phía trên, khung thép cố định ở dưới).

• Tăng tiêu chuẩn và quy trình kiểm tra an toàn với các giàn giáo tre vẫn còn được phép sử dụng.

Các chuyên gia kết cấu cũng nhấn mạnh: với công trình quy mô lớn, cao tầng, vật liệu công nghiệp đồng nhất như thép, nhôm giúp việc tính toán tải trọng và an toàn trong điều kiện thời tiết cực đoan dễ kiểm soát hơn nhiều so với tre.

Với công trình lớn và cao tầng, chuyên gia cho rằng thép và nhôm - vật liệu công nghiệp đồng nhất - giúp tính toán tải trọng và kiểm soát an toàn trong thời tiết cực đoan tốt hơn tre.

5. Vậy có nên dùng giàn giáo tre hay không?

Câu trả lời không phải là “dùng” hay “cấm hẳn”, mà cần phân loại theo bối cảnh công trình và mức độ kiểm soát an toàn.

5.1. Khi nào giàn giáo tre vẫn là lựa chọn hợp lý?

Giàn giáo tre có thể phù hợp với:

• Công trình thấp tầng, quy mô nhỏ, thời gian thi công ngắn.

• Khu vực địa hình chật hẹp, hẻm nhỏ, cần kết cấu nhẹ, dễ dựng – tháo.

• Công trình tạm, sân khấu lễ hội, nhà hát tre truyền thống, không nằm sát khu dân cư dày đặc.

• Nơi có sẵn nguồn tre địa phương, đội ngũ thợ có tay nghề dựng giàn giáo tre được đào tạo bài bản.

Dù vậy, vẫn cần:

• Kiểm tra kỹ chất lượng tre, loại bỏ các cây nứt, mục, cong.

• Hạn chế tối đa nguy cơ cháy (không để gần nguồn lửa, không bọc lưới nhựa dễ cháy, có phương án PCCC đi kèm).

• Áp dụng biện pháp gia cường (phủ lớp bảo vệ, kết hợp thêm điểm neo bằng kim loại nếu có thể).

5.2. Khi nào nên ưu tiên giàn giáo kim loại?

Với các trường hợp sau, lựa chọn an toàn hơn thường là giàn giáo thép/nhôm, hoặc hệ kết cấu theo tiêu chuẩn hiện hành:

• Nhà cao tầng, chung cư, công trình công cộng có mật độ người ở cao.

• Công trình nằm sát khu dân cư, mặt tiền phố, khi có sự cố cháy hoặc sập sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến cộng đồng.

• Dự án cần thời gian thi công dài, trải qua nhiều mùa mưa nắng.

• Yêu cầu cao về an toàn lao động, phải lắp đầy đủ hệ thống dây đai, sàn thao tác, lan can bảo vệ.

Việc dùng giàn giáo tre không nên áp dụng cứng nhắc “có” hoặc “không”, mà cần tùy loại công trình và mức độ kiểm soát an toàn để quyết định.

Trong bối cảnh đó, chi phí vật liệu cao hơn là khoản đầu tư cần thiết để đổi lấy mức rủi ro thấp hơn cho cả công nhân lẫn cư dân xung quanh.

6. Gợi ý cho chủ nhà và người chuẩn bị xây sửa

Nếu bạn là chủ nhà chuẩn bị xây mới, sửa chữa:

• Hãy hỏi thẳng nhà thầu sẽ dùng loại giàn giáo nào, tre hay thép, tiêu chuẩn gì.

• Yêu cầu họ trình bày biện pháp thi công, biện pháp an toàn và phòng cháy.

• Nếu công trình là nhà phố nhiều tầng, nằm trong khu dân cư đông người, nên ưu tiên giàn giáo kim loại hoặc hệ kết hợp có tính toán rõ ràng, hạn chế dùng tre toàn bộ mặt đứng.

• Trong trường hợp nhà thầu đề xuất giàn giáo tre, hãy yêu cầu kiểm soát chặt về chất lượng tre, cách neo, lưới bảo vệ và phương án PCCC kèm theo.

>>> Xem thêm: Hàng xóm không cho bắc giàn giáo sang sơn nhà, tôi phải làm gì?

Giàn giáo tre là một kỹ nghệ lâu đời, thông minh và mang nhiều giá trị về môi trường, kinh tế, văn hóa. Ở những bối cảnh phù hợp – công trình thấp, thời gian sử dụng ngắn, đường phố chật, ngân sách hạn chế – tre vẫn là lựa chọn đáng cân nhắc nếu được thi công đúng kỹ thuật và kiểm soát tốt an toàn.

Tuy nhiên, với nhà cao tầng, chung cư và công trình quy mô lớn trong đô thị hiện đại, ưu tiên giàn giáo kim loại theo tiêu chuẩn là hướng đi an toàn và bền vững hơn. Hiểu rõ ưu – nhược điểm của từng loại vật liệu là bước đầu tiên để bạn đưa ra lựa chọn đúng, bảo vệ không chỉ công trình mà cả sự an toàn của chính gia đình và cộng đồng xung quanh.

Để tìm hiểu thêm các kiến thức xây dựng – cải tạo – vật liệu ứng dụng trong nhà ở, bạn có thể xem thêm tại chuyên mục Kho Kiến Thức của Happynest nhé.

Tổng hợp

*Để lại thông tin trong box dưới đây, Happynest sẽ giúp bạn kết nối đơn vị thiết kế - thi công phù hợp và nhanh chóng nhất.