3.384 lượt xemBiệt phủ từ lâu không chỉ là nơi để ở, mà còn là biểu tượng quyền lực, văn hoá và tinh thần gia tộc. Ở châu Á, từ Trung Quốc, Nhật Bản đến Hàn Quốc, những căn biệt phủ lớn mang trong mình câu chuyện riêng – nơi kiến trúc hàm chứa triết lý sống, sự thăng trầm lịch sử và tay nghề thủ công điêu luyện.
Vương Gia Đại Viện (Trung Quốc): Biệt phủ rộng 250.000 m², khắc hoạ quyền lực tộc họ
Kiến trúc và quy mô
Nằm ở huyện Linh Thạch, Sơn Tây (Trung Quốc), biệt phủ nhà họ Vương – còn gọi Vương Gia Đại Viện – là quần thể kiến trúc dân cư lớn nhất Trung Quốc thời xưa, với diện tích 250.000 m², gấp 1,6 lần Tử Cấm Thành.
>>> Xem thêm: Biệt phủ 1.000m2 ở Nam Định xây toàn bằng gỗ lim, giữ trọn giá trị “cha truyền con nối” của gia đình 4 thế hệ
Công trình gồm 123 tứ hợp viện và 1.118 gian nhà, được xây dựng từ thời Minh sang Thanh (1654–1820), dựa theo phong thủy “núi tựa, nước ôm” hướng nam đón khí lành, tránh gió lạnh.
Được xây dựng bởi dòng họ Vương – một gia tộc trăm năm, phát triển mạnh mẽ nhờ kinh doanh buôn bán trong nhiều lĩnh vực, công trình là đại diện tiêu biểu cho kiến trúc dân cư thời nhà Thanh
Tính biểu tượng
Theo truyền thống, kiến trúc chữ “王” – biểu tượng tên họ Vương – là dấu ấn gia tộc khắc họa tầm vóc và lòng tự hào tổ tông. Họ Vương – một trong “tứ đại gia tộc” tại Sơn Tây – xây dựng biệt phủ dọc theo lịch đại hoàng đế, với các chi tiết chạm khắc rồng, phượng, chim muông và phù điêu kể chuyện dân gian.
Về mặt kết cấu, biệt phủ này phản ánh rõ nét tinh thần tứ hợp viện qua mái ngói đen rêu phong, tường đất dày hơn một mét, cửa gỗ khắc trổ hình rồng, phượng và hoa văn bát bửu tượng trưng cho phúc – lộc – thọ
Di sản và giá trị ngày nay
Sau nhiều biến cố, khu biệt phủ mở cửa đón khách từ những năm 1990, trở thành di tích lịch sử trọng điểm quốc gia. Không chỉ là điểm tham quan kiến trúc, nơi đây còn lưu giữ gia phả Vương tộc và văn hóa thương nhân Tấn Trung 600 năm – dấu tích về tổ tiên kiên cường và bản sắc vùng đất.
Bên trong mỗi gian nhà trưng bày vô số tác phẩm điêu khắc gỗ, đá và gạch với chủ đề phong phú, từ truyện dân gian, chim chóc và động vật quý hiếm cho tới kỹ thuật chạm nổi, chạm nông
Katsura Imperial Villa (Nhật Bản): Kiệt tác Sukiya-zukuri – hòa vào thiên nhiên, tĩnh tại nội tâm
Phong cách sukiya-zukuri
Ra đời cuối thế kỷ XVI, sukiya-zukuri là phong cách kiến trúc Nhật xuất phát từ điện trà (chashitsu), coi trọng sự hài hoà giữa con người, không gian và thiên nhiên. Đặc trưng: chất liệu tự nhiên như gỗ, tatami, shōji; cột gỗ thô, tường trát đất; bố cục linh hoạt không gian và ánh sáng nhẹ nhàng.
Cung điện Katsura (Katsura Rikyū) là một trong những công trình quan trọng bậc nhất của kiến trúc Nhật Bản, được xây dựng từ năm 1620 đến 1663
Biệt phủ và vườn tĩnh tại
Katsura, xây từ đầu thế kỷ XVII, là một trong những ví dụ hoàn hảo của sukiya-zukuri: nhiều nhà gỗ và trà thất được bố trí quanh hồ sen, kết nối bởi hành lang ven vườn. Thiết kế tạo ra trải nghiệm thiền định: đường ngoằn ngoèo dẫn dần vào không gian chính, mở ra góc nhìn đầy bất ngờ.
Điểm nổi bật nhất của Katsura là khu vườn bao quanh biệt phủ, được xem như kiệt tác của nghệ thuật làm vườn truyền thống Nhật Bản
Ảnh hưởng toàn cầu
Katsura đã truyền cảm hứng cho Le Corbusier, Walter Gropius và nhiều kiến trúc sư hiện đại khác, nhấn mạnh vào tính hài hoà, ánh sáng mềm mại, và kết hợp giữa trong ngoài. Cho đến năm 1960, tác phẩm thực sự trở thành biểu tượng kiến trúc toàn cầu.
>>> Xem thêm: Biệt phủ ở Bến Tre rộng gần 1ha, thiết kế tinh xảo như cung điện vua chúa, mất 14 năm để hoàn thiện
Toàn bộ khối công trình không phô trương quyền lực, không dùng vật liệu quý hiếm. Thay vào đó là những đường nét mộc mạc
Seongyojang (Hàn Quốc): Hanok trăm tuổi, nếp sống thanh tao của y nho Joseon
Đặc điểm kiến trúc Hanok
Seongyojang tọa lạc tại Gangneung, Gangwon-do, là nhà của tộc Lee Nae-bon (1703–1781). Được xếp hạng là Di sản Văn hoá Dân gian Quốc gia năm 1967. Quy mô gồm nhiều toà nhà, 12 cổng, hồ thiên tạo, sân vườn – tất cả phản ánh kiến trúc nhà vườn Hanok cao cấp (yangban) thời chế độ Joseon.
Biệt phủ mang những đặc trưng điển hình của kiến trúc hanok truyền thống: mái cong uốn lượn, sân trong thoáng đãng, nhà chính – nhà phụ phân chia rạch ròi theo giới tính và chức năng
Sống trong không gian văn hóa
Ngôi nhà không chỉ là nơi cư trú mà còn là trung tâm giáo dục văn hóa; con cháu họ Lee vẫn sinh sống ở một phần, những phần còn lại dùng làm bảo tàng, lớp học văn hóa và mô hình Hanok Stay cho du khách trải nghiệm. Không gian sân vườn hướng hồ Gyeongpo, có khu lan can, hành lang ondol mang tính lý tưởng nghỉ dưỡng.
Tòa Hwallaejeong được dựng một phần trên hồ nhân tạo, có sàn bàn trà bên trên, hệ thống sưởi ondol dưới sàn và từ bốn phía cửa nhìn ra sẽ thấy vườn hoa sen và rặng thông xanh ngát
Giá trị truyền thống và du lịch
Seongyojang là di tích điển hình cho cuộc sống thượng lưu thời Joseon – quý tộc Han quán xếp lớp tinh tế. Việc bảo tồn mang đến trải nghiệm nhẹ nhàng, tĩnh tại cho du khách, một minh chứng sống cho lối kiến trúc và nếp sinh hoạt thư thả, hài hoà thiên nhiên.
Tổng thể khối công trình Seongyojang hiện diện một cách mềm mại và hài hòa với thiên nhiên
Biệt phủ họ Vương (Hà Giang, Việt Nam): Phong kiến, bản sắc và bản lĩnh giữa cao nguyên đá
Nguồn gốc và vị trí
Tọa lạc tại xã Sà Phìn, huyện Đồng Văn, tỉnh Hà Giang, dinh thự họ Vương – hay còn gọi là nhà Vua Mèo – là công trình nổi bật gắn liền với tên tuổi Vương Chính Đức, thủ lĩnh dân tộc H’Mông cuối thế kỷ XIX đầu XX. Công trình nằm trên đồi cao, có hình mai rùa – thế đất phong thủy tượng trưng cho sự trường tồn và bảo vệ.
Công trình rộng gần 3.000 m², được xây dựng trong vòng 8-9 năm bằng số tiền lên đến 15 vạn đồng bạc Đông Dương, tương đương với khoảng 15 tỷ đồng ngày nay (bao gồm lạm phát)
Kiến trúc Đông – Tây giao thoa
Dinh thự được xây dựng trong hơn 10 năm (1898–1908) bởi những thợ giỏi từ Trung Quốc, sử dụng vật liệu đá xanh, gỗ thông đá, ngói âm dương. Với diện tích gần 3.000m², công trình gồm 3 khu nhà chính, 64 phòng chức năng được bố trí theo trục đối xứng nghiêm ngặt. Kiến trúc pha trộn giữa Pháp – H’Mông – Thanh Hoa, với mái cong, hoa văn tứ linh, cột đá tròn và các chi tiết chạm khắc gỗ tinh xảo.
Biệt phủ mang phong cách kiến trúc pha trộn độc đáo giữa truyền thống Trung Hoa, văn hóa Mông và điểm nhấn từ kiến trúc Pháp
Biểu tượng văn hóa tộc người
Không chỉ là nơi sinh sống, dinh họ Vương từng là trung tâm chính trị - kinh tế của toàn bộ vùng cao nguyên đá Đồng Văn. Ngày nay, công trình được xếp hạng Di tích quốc gia và mở cửa cho du khách tham quan. Dù đã qua hơn một thế kỷ, dinh thự vẫn giữ nguyên được vẻ uy nghiêm, như một biểu tượng cho bản lĩnh và trí tuệ của người H’Mông trong giai đoạn giao thời đầy biến động.
Vật liệu xây dựng biệt phủ cũng rất cao cấp: cột, kèo, ban công được làm từ gỗ thông quý, khai thác từ những cánh rừng lân cận; mái lợp ngói vòm; đá trang trí cổng, bậc thềm… được chạm khắc tinh xảo và đánh bóng bằng bạc trắng
Bốn biệt phủ Á Đông – Vương Gia Đại Viện, Katsura Imperial Villa, Seongyojang và dinh thự họ Vương – tuy đến từ các nền văn hoá khác nhau, nhưng cùng chia sẻ triết lý kiến trúc lớn: kiến tạo không gian sống không chỉ dựa vào chất liệu, mà dựa vào hơi thở, lịch sử và tinh thần.
>>> Xem thêm: Dinh thự là gì? TOP 8 dinh thự nổi tiếng và đẳng cấp nhất thế giới
Những công trình này cho thấy kiến trúc Á Đông không chỉ là xây dựng – đó là nghệ thuật sống, nơi mỗi yếu tố đều mang ý nghĩa sâu sắc về gia đình, lịch sử và bền vững. Khi chiêm ngưỡng chúng, ta không chỉ thấy vật thể – mà còn thấy cội nguồn giá trị, sự trân trọng và mong ước tồn tại của con người trong dòng chảy thời gian.
Nguồn: Tổng hợp
